- LIFE-IREKIBAI proiektuak ibaien eta ibaiadarren ardatz nagusien zenbait zati garrantzitsuen zatiketa ezabatu du, eta zenbait kilometro urtegi berreskuratu ditu, habitat naturalagoak eta askotarikoak sustatuz
- LIFE-IREKIBAIk 3 milioi euroko aurrekontua izan du; % 60 LIFE programatik dator, eta Natura 2000 Sarean sartuta dauden espazioetan garatzen da: Leitzaran ibaia, Baztan ibaia eta Artesiaga erreka, Belate ibaia, Bidasoa ibaia, Artikutza eta Bertizko Jaurerria
LIFE-IREKIBAI proiektuaren ibilbidea atzo amaitu zen, azken mintegiarekin 2016tik aurrera egindako ekintzen balantzea egiteko. Hala ere, 2009az geroztik, Nafarroa eta Gipuzkoa elkarrekin ari dira lanean Leitzaran eta Bidasoa ibaien arteko lotura hobetzeko.
Ekimenak Kantauri isurialdeko ibaiek partekatzen duten arazo nagusia azpimarratzen du: zatikatzea eta horrek ibai-habitatarentzat eta bertan bizi diren espezieentzat dituen ondorioak. Horrela, Bidasoa ibaian eta Leitzaran ibaian eta haren Kontserbazio Bereziko Eremuetan dauden eta presa txikiek asko baldintzatzen dituzten kontserbazio-jarduerek eta oztopoak kentzeak hobetu egin du egoera ekologikoa eta ur-masen konektibitatea, eta, horrela, arrain-mugimendua erraztu da eta ibai-habitataren ahalmena handitu da, Habitatei buruzko Zuzentarauarekin eta Uraren Esparru Zuzentarauarekin bat etorriz. Ibaiak heterogeneoagoak, konplexuagoak eta anitzagoak dira gaur egun.
Laburbilduz, 11 presa kendu dira, arrain-faunaren fluxu askea eragozten zutenak –horietako batzuk presa handi gisa katalogatuta daude; Inturiako kasu paradigmatikoa, adibidez–; arrainak igarotzeko gailuak egokitu dira, eta horiek duela gutxira arte horma gaindiezinak iragazkor bihurtu dituzte eta espezie migratzaileak behin eta berriz bisitatzea erraztu dute; edo ibaian hildako egurra egokitu da bisoi europarraren babeslekurako, izokin atlantikoaren habitata hobetzeko edo Ibaiertzen higadura murrizteko. Irekibai proiektuaren esparruko ibai-leheneratze horri esker, gaur egun, izokin gogorrenek Elizondo gainditzen dute Bidasoaren arroan, emari egokiak lagunduta, 64 kilometro gora egin ondoren. Leitzaranen gauza bera egin dezakete 61 km-ko tarte batean.
LIFE-IREKIBAI proiektuari begira, 2016an partzuergo espezifiko bat eratu zen, Gipuzkoako Foru Aldundiaren gidaritzapean. Partzuergo horretako kide dira: URA Uraren Euskal Agentzia; HAZI Landa eta Itsas Ingurunearen Garapenerako Eusko Jaurlaritzaren Fundazioa; Nafarroako Gobernua; eta GAN-NIK Nafarroako Ingurumen Kudeaketa, Foru Gobernuari atxikitako sozietate publikoa, esku-hartzeak kudeatu dituena. Bazkideen arteko lankidetza funtsezkoa izan da ibaiak bezalako ingurune administratibo konplexu bat leheneratzeko erronkei aurre egiteko; izan ere, ingurune horretan interes ugari biltzen dira, kudeaketa zailtzen duten berariazko erregulazioak dituztenak.
Ondorioak aurkezteko prentsaurrekoan, parte hartu duten erakundeetako agintariak izan dira. Gipuzkoako Foru Aldundiaren aldetik, Jose Ignacio Asensio Ingurumen eta Obra Hidraulikoetako diputatuak eta Arantza Ariztimuño Mendi Zuzendariak hartu dute parte.
Asensio diputatuak honako hau nabarmendu du: «proiektu honek nabarmen hobetzen du gure ibaiek arrain-espezieentzat duten iragazkortasuna. Oso ekintza eraginkorra da klima-aldaketaren ondorioak arintzeko gure ibaietako arrain-espezieen migrazioari dagokionez; izan ere, klima-aldaketaren ondorio nagusietako bat ibaien emaria murriztea da. Gure ibaietan oztopoak egoteak eragiten duen ingurumen-arazoaz jabetuta, Gipuzkoako Foru Aldundiko Ingurumeko eta Obra Hidraulikoetako Departamentuak bi hamarkada daramatza arazo hori konpontzeko lanean. Une honetan, 365 kilometro berreskuratzeko lanean ari gara gure Plan Zuzentzailearen bitartez, arrain-espezieek gure ibaietara iristeko gaitasuna hobetzeko».
Nafarroako Gobernuaren aldetik, Ingurumeneko zuzendari nagusi Pablo Muñoz eta GAN-NIK Nafarroako Ingurumen Kudeaketako zuzendaria den Luis Sanz izan dira. Pablo Muñozek esan duenez, bi lurraldeok (Nafarroa eta Gipuzkoa) partekatzen dituzten ibaietako habitatak hobetzeko baterako lanaren esparruan kokatu du proiektua. Lan horretan, 2009az geroztik, halako garrantzia duten proiektuekin lankidetzan ari dira. Muñoz jaunak azpimarratu du tokiko parte-hartzea eta herritarren inplikazioa oso garrantzitsuak izan direla LIFE Irekibai proiektua garatu den bost urteetan, eta amaitzeko esan du: «gure ibaien eta ur-masen egoera onena lortzea da habitaten eta espezieen kontserbazioa bermatzeko modurik onena, eta gure biodibertsitatea hobetzeko egin dugun lan irmoaren parte da».
Bestalde, URA Uraren Euskal Agentziako zuzendari nagusi Antonio Aiz eta HAZIko zuzendari Nagusia den Peli Manterola izan dira. Antonio Aizek Leitzaran eta Bidasoako arroen ibai-konektibitatea hobetzeko proiektuaren garrantzia nabarmendu du, «arro horien balio ekosistemikoa nabarmen hobetuz». Aizek dioenez, «ibaien lehengoratze fisikoak hartu du inbertsioaren zatirik handiena, 11 presa kendu baitira», eta horrek, aldi berean, «ahalbideratu du arroen kudeaketa adimentsuagoa lortzeko bidean aurrera egitea eta sakoneko lehengoratze-jarduerak egitea, ibilguaren aldaketa geomorfologikoak ebaluatuz edo pilatutako jalkinen jarraipena eginez, besteak beste». Deia egin du «herri gisa aurre egin behar diegun etorkizuneko erronka klimatiko eta hidrologikoei aurre egitea ahalbidetuko digun erakunde arteko ekintza koordinatu batean» sakontzeko.
Lurraldeen arteko lankidetzari dagokionez, garrantzitsua da adieraztea Nafarroak, Euskadik zein Gipuzkoak denbora asko daramatela konektibitatea hobetzeko helburua lortzeko lanean, lehenik eta behin dauden oztopoak iragazkortuz, presetan eskalak eraikiz, eta gero erabilerak kenduz, hartara ibaiak gehiago irekiz. Azpimarratu behar da proiektuaren lan integrala ibai osoan eta, bereziki, arroen kudeaketan eta lehengoratzean.
- urteaz geroztik, LIFE-IREKIBAI proiektuko bazkideak proiektu partekatuak garatzen ari dira Euskal Autonomia Erkidegoko eta Nafarroako ibaiak kontserbatu eta leheneratzeko. 11 urtean, ekimen horiek lurralde arteko proiektuetan gauzatu dira, hala nola POCTEFA BIDUR, ibai-lurraldeak, GURATRANS eta H20gurea proiektuetan, Iparraldeko bazkideak ere inplikatu dituztenak.
LIFE-IREKIBAI proiektuak 3 milioi euroko inbertsioa ekarri du 2016an abian jarri zenetik, eta horietatik % 60 (1.800.000 €) Europar Batasunaren Life proiektu batetik datoz. Proiektu horri esker, hobetu egin dira, bai ur-masak, bai Batasunaren intereseko habitaten eta ibai-espezieen kontserbazio-egoera Natura 2000 Sarean sartutako sei gunetan: Leitzaran ibaia, Baztan ibaia eta Artesiaga erreka, Belate ibaia, Bidasoa ibaia, Artikutza eta Bertizko Jaurerria.
Konektibitatea hobetzeko ekintzek eragin positiboa izan dute gure ibaietan bizi diren arrain-espezieetako batzuetan, eta nabarmentzeko modukoa da izokin atlantikoaren eboluzioa (Salmo salar), ibaian jaiotzen den espezie migratzailea, itsasora migratzen duena eta urtebete eta hiru urte bitarteko denbora-tartearen ondoren berriro ibaira itzultzen dena ugaltzera. Jarraipen-programetan ikusi ahal izan denez, egiaztatu da Bidasoa ibaiaren arroaren goiko aldean izokina dagoela eta Leitzaran ibaiaren arroan finkatu dela.
Proiektuaren onura jaso duten beste espezie batzuk dira kolaka (Alosa alosa) eta itsas lanbasa (Petromyzon marinus) Bidasoaren eta Oriaren arroan; burtaina (Cottus aturi), arrain espezie bat Aturriko, Urdazuriko eta Bidasoako arroetan soilik dabilena. LIFE IREKIBAIri esker egoera hobetu duten ur-inguruneei lotutako ugaztunen artean muturluze piriniarra (Galemys pirenaicus) eta bisoi europarra (Mustela lutreola) daude. Florari dagokionez, haltzadi kantauriarra (Alnus glutinosa eta Fraxinus excelsior) izan da egindako esku-hartzeek gehien lagunduko dioten ibaiertzeko habitata. Haltzadiek ziklo hidrologikoa erregulatzen, higadura geldiarazten eta ibai-ekosistemaren orekari, biodibertsitateari eta konektibitateari eusten laguntzen dute; izan ere, lehen mailako korridore ekologikoak dira, eta aterpea eta babesa eskaintzen diete animaliei, landa irekira oso gutxi ateratzeko joera baitutu.
Proiektuko ekintzak hiru jarduera-ardatz handiren inguruan antolatu dira. Alde batetik, ibaien leheneratzea, inbertsioaren zatirik handiena hartu duena; bestetik, ibai-arroen kudeaketari eta lehengoratzeari buruzko ezagutza hobetzea; eta azkenik, gizartea gure ibaiek eskaintzen dituzten ingurumen balioei eta zerbitzuei buruz sentsibilizatzea.
Bai egindako ekintzen xehetasunak bai proiektuaren emaitzak LAYMAN TXOSTENean eta proiektuari buruzko bideoan (esteka honetan dago eskuragarri) jaso dira: https://www.youtube.com/watch?v=hooMFIzu4_8
