Duintasunez hiltzeko eskubidea duintasunez bizitzeko oinarrizko eskubidearen hedadura naturala da; beraz, heriotza duina giza eskubidetzat hartzen da. Eskubide horrek erreferentzia egiten dio pertsonok gure bizitzaren amaieran autonomiaz jarduteko dugun bermeari. Berme horrek aukera ematen dio pertsonari edo legearen aurrean baliozko moduan ordezkatzen duenari erabaki askeak eta informatuak hartzeko eta heriotzaren prozesuaren gaineko kontrola izateko.
Gaur egun, mundu osoan, Belgikak, Herbehereek, Luxenburgok eta Kanadak bakarrik dituzte eutanasia estatu mailan arautzen duten legeak. Kolonbian eutanasia Konstituzio Zuzenbidea da 1998tik, baina, hala ere, ez dago jardunbide hori argi eta garbi arautzen duen legerik, eta, beraz, sarbidea benetan zaila da. Suitzak ez du bere buruaz beste egiteko laguntza zigortzen, eta munduko herrialde bakarra da normaltasunez onartzen duena beste herrialde batzuetako herritarrak beren mugen barruan hiltzera joan ahal izatea. Alemanian, Konstituzio Auzitegiak, 2020an emandako epai bidez, bizitzaren amaieran autodeterminaziorako eskubidea onartu zuen, eta suizidiorako laguntza debekatzen zuen Zigor Kodearen artikulua bertan behera utzi zuen, Parlamentuak eskubide hori arautzeko atea zabalik utziz. Espainiari dagokionez, 2020ko abenduan Eutanasiari buruzko Legea onartu zen, hortaz, eskubide hori arautzen duen munduko seigarren herrialdea da.
Duintasunez Hiltzeko Eskubidea Elkartea 1984an sortu zen Estatuan, eutanasia hitza estatu espainiarrean bermatu beharreko eskubideen zerrendan urruneko termino bat besterik ez zenean. Alde horretatik, helburu hori xedetzat hartuta, elkarteak urte luzez jardun du bai aholkularitza pertsonala ematen, bai sentsibilizazio-ekintzak eta ekintza politikoak egiten. Eutanasiari buruzko Legea onartu ondoren, Julen Goñi elkarteko kide eta Euskadiko Batzordeko kidearekin harremanetan jarri gara, Legearen eta Euskadiko egungo egoeraren balorazioa egin diezagun.
Zer da duintasunez hiltzea?
Duintasunez hiltzea, guretzat, nola hil nahi duzun aukeratzea da; horrek, gure heriotzaren jabe garela esan nahi du. Nola, noiz eta non erabaki dezakezula esan nahi du. Elkarte gisa, hori lege bihurtzea da gure helburua; izan ere, batzuetan, eskubideez hitz egiten dugunean, ditugun eskubideak direla pentsatzen dugu, baina eskubide bat lege batean jasota dagoenean bakarrik egikaritzen da. Oraindik ez dugu hiltzeko eskubiderik. Eutanasia Arautzeko Lege Organikoa horretara hurbiltzen da, baina ez erabat.
Zer alde positibo ditu eutanasiaren Legeak?
Gaia eztabaidatzea eta lege bat onartzea positiboa da jada. Kontuan izan behar da, halaber, Senatuan dagoela oraindik, eta behin betiko onarpena betikotu egin daitekeela (264 zuzenketa aurkeztu ditzute). Badirudi Legearen aurka daudenak prozesu hau ahal duten beste luzatzen saiatuko direla, eta noski, Senatuak onartzen ez badu, dena bi hilabetez atzeratuko litzateke.
Oso positiboa da, halaber, lege honekin herritar gehienek babesten duten zerbait onartzen delako. CISen azken inkestaren arabera, inkestatutako pertsonen % 74 inguru eutanasiaren alde dago ( beste inkesta batzuek % 87raino igotzen dute kopurua). Medikuen artean ere, inkesta bat egin denean, antzeko proportzioa atera da.
Hala ere, DHEk uste du, besteak beste, bermatzaileegia dela. Kontua da prozesua luze samarra egiten duten hainbat urrats gainditu behar direla. Adibidez, eutanasia eskatzen duzunetik errealitate bihur daitekeen arte ia hilabete igaro daiteke, kasurik onenean. Eta zure eskaerari uko egiten badiote, 20 egun dituzu aurkaratzeko. Eta noski, kontuan izan behar da prozesu terminal batean zaudenean egunak betierekoak direla, ez dakit hori kontuan hartzen den hainbeste prozesu-egun edukitzean. Gainera, beste herrialde batzuetan ez bezala, eutanasiaren Legeak prozesuaren aurretiazko batzorde bat ezartzen du.
Zein da aurretiazko batzorde horren eginkizuna?
Prozesua Administratiboki kontrolatzen duena da. Baina, hasteko, batzorde hori ez da estatukoa, autonomiek osatzen dute. Horrek esan nahi du, adibidez, gurea bezalako autonomia batean, lehendik dauden legeak kontuan hartuta, kutsu aurrerakoia duen batzorde bat sor daitekeela, baina beste erkidego batzuetan alderantziz gerta daiteke, batzorde hori Legearen aurka dagoen jendeak osatzea. Legean ez dago ezer hura nork osatu behar duen zehazten duenik.
Zuek proposatzen duzue batzorde hori ez egotea?
Jakina, aurretiazko batzorderik ez izatea. Zergatik? Medikuaren balorazioa badagoelako. Adibidez, nik, hiltzeko laguntza eskatzeko, medikuarekin hitz egin behar dut. Bi aldiz hitz egin behar dut berarekin, epe bat igarota. Gero epe bat daukat pentsatzeko. Eta hamazazpi egunen ondoren, erabakia baieztatu behar diot. Mediku horrek beste mediku batekin kontsultatu behar du. Beraz, uste dugu horrekin nahikoa dela, eta ez dela beharrezkoa medikuez gain beste batzorde bat egotea.
Balorazioa eutanasiaren alde ez dagoen mediku batek egitea gerta liteke?
Teorikoki ez, pertsona horrek kontzientzia-eragozpenerako eskubidea duelako. Aukera ematen da. Medikuak, ados ez badago, beste norbaiten esku utzi beharko du.
Beste herrialde batzuetan baimenduta dago suizidioa, hau da, zure bizitza akabatzea, baita hiltzeko zorian egon gabe ere?
Kasu batzuk gertatu dira. Suitzan ez dago eutanasia baimenduta, lagundutako suizidioa baimenduta dago: horrek esan nahi du zuk egiten duzula, mediku batek edo beste pertsona batek emandako substantzia batekin. Gertatu zena izan zen australiarra zen ehun urteko pertsona batek eskatu zuela eta onartu egin ziotela, bizi-nekeagatik. Ez dut gogoratzen zehazki zein izan zen justifikazioa, baina onartua izan zen. Baina, oro har, ia legedi guztiek onartzen dute sendaezintzat, ezgaitzailetzat edo mina eragiten duen gaixotasun batekin izan behar duela, hau da, sufrimendua eragiten duen gaixotasun batekin. Nik uste dut ia lege guztiak zentzu horretan direla. Herbehereetan, Belgikan, Luxenburgon eta Kolonbian baino ez dago eutanasia. Estatu Batuetan, adibidez, ez dago eutanasiarik, estatu batzuetan lagundutako suizidioa dago. 8 edo 9 estatutan jada legeztatuta dago. Eta uste dut beste 19 estatu daudela prozesuan.
Eutanasia saihesteko modu bat da bizi-testamentua egitea?
Ez, gauza desberdinak dira. Bizi testamentuak balio du zuk kontzientziarik ez baduzu, nahi duzuna adierazi ezin baduzu, horretarako bakarrik. Izan ere, zuk zure gaitasun guztiak badituzu, ez duzu bizi-testamenturik behar. Funtsezkoa da bizi-testamentuaren garrantzia, hain zuzen ere, batzuetan ezin delako, egoera jakin batean zaudenean, zurekin zer egitea gustatuko litzaizukeen adierazi.
Oso maiz gertatzen da, bizitzaren amaierara iristean, jende asko sartzen dela konorterik gabe, medikazioagatik edo gaixotasunagatik beragatik, eta askotan ez da jakiten zer den onena haientzat. Horretarako, Aurretiazko Borondateen Agiria edo bizi-testamentua behar da.
Bizi-testamentua egiten duten pertsonen ehuneko handi bat emakumeak dira
Bai, eta kide naizen elkarteko pertsona gehienak emakumeak dira. Esango nuke partaidetzaren alderdi sozialekin zerikusia duten jarduera gehienetan gehienak emakumeak daudela, horretan mila buelta ematen dizkiguzue, zalantzarik gabe.
Etorkizunari begira, nola ikusten duzu eutanasiaren legea?
Gauzak dauden bezala, «nagoen bezala gera nadin» esango nuke; izan ere, lege-proiektua atera eta onartu zenean, bagenekien elizaren hierarkiak eta elkarte ultrakontserbadoreek kanpaina egingo zutela, eta indar handiz egiten ari dira, faltsukeriak erabiliz; astakeriak esaten dituzte, abortuaren gaiarekin egin zuten bezala. Izan ere, planteatzen dutena ez da kontzientzia-eragozpena; abortuarekin egin zuten bezala, desobedientzia zibilera deitzen ari dira. Madrilgo medikuen elkargoak, adibidez, Legea modu kolektiboan baztertzea… ospitaleak Legeari uko egitera deitu ditu, erkidego osoa… hori desobedientzia da.
Eta aurkeztu dituzten zuzenketa guztiak ikusita, argi dago gerra emango dutela, eta Legea onartu arren, agian Auzitegi Konstituzionalera eramango dute. Horregatik, pozik gaude Kongresuan bigarren itzulian onartzearekin eta, aplikatu ahala, dituen gabeziak zuzentzearekin.
- Heriotza duin bati buruzko informazio gehiago aurkituko duzu Duintasunez Hiltzeko Eskubidea elkartearen web atarian.
- Aurretiazko Borondateen dokumentuari buruzko informazio gehiago daukazu Irekian.
