Eusko Jaurlaritzako Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako sailburu Beatriz Artolazabalek Mikel Zabalza Garateren familiari eman dio Euskal Autonomia Erkidegoan, 1978ko abenduaren 29tik 1999ko abenduaren 31ra bitartean, bizi izandako motibazio politikoko indarkeriaren testuinguruan, bere giza eskubideak urratzearen biktima dela onartzen duen ebazpena. Ebazpen hori Balorazio Batzordeak eman du eta María Lourdes Zabalza ahizparen eskariz izapidetu da.
Bere irizpenean, Balorazio Batzordeak Eusko Jaurlaritzari eta Eusko Legebiltzarrari gomendatzen die “Estatuko erakundeetara jo dezatela, zentzu berean jardun dezaten, aztertutako gertakarietan Segurtasun Indar eta Kidegoek duten erantzukizuna kontuan hartuta”.
Eusko Jaurlaritzaren ordezkaritza, Artolazabal sailburua eta Giza Eskubideen, Memoriaren eta Lankidetzaren sailburuordea, Jose Antonio Rodríguez Ranz eta haren zuzendaria, Monika Hernando, Mikel Zabalzaren (Orbaizeta) jaioterrira joan da, eta bertan ekitaldi bat egin dute haren oroimenean. Ekitaldian izan dira, halaber, Ana Ollo Hualde Nafarroako Gobernuko Herritarrekiko Harremanetarako sailburua, Orbaitzetako Udaleko ordezkariak eta Mikel Gogoan, Nafarroako eta Donostiako erakunde memorialistak.
“Gaur egun oso berezia da”, adierazi du sailburuak, “Mikel Zabalzaren egiaren bidean urrats garrantzitsua eman dugulako”.
“Egia eskubide besterenezina da; egia hori beti dago irudimen sozialean, eta gaur egun maila instituzionala eta ofiziala hartzen du. Manipulatutako egia ez delako egia, interesatuz berreraikitako egia ez da egia, arrazoimenaren aurkako egia ez da egia. Eta gaur, egiaren izenean, diktamenak hitzez hitz aipatzen duen bezala, behar bezala egiaztatuta geratu direla bai 1985eko azaroaren 26tik abenduaren 15era bitartean gertatutakoak, bai Estatuko eta Guardia Zibileko agenteen inplikazioa”.
Mikel Zabalzaren familia-etxean, Beatriz Artolazabalek esan du “indarkeriaren eta eskubide-urraketen biktima guztiak lehen mailako biktimak direla. Denak izan ziren bidegabeko indarkeriaren biktimak”.
“Gaur, hemen, Orbaitzetatik justiziarako eskubidea gauzatzeko eskatzen dugu. Beren heriotzak, bere egiak, amaierara iristea eskatzen du. Gaur indarrean dagoen egia judizialetik haratago joatea eskatzen du”. Ildo horretatik, euskal sailburuak uste du egiaren bidean bide guztiak berriro aktibatu behar direla, “eta, hala badagokio, Estatuak aintzatespena, autokritika eta erantzukizunak bere gain hartzea”.
Irizpena
Balorazio Batzordeak aho batez sinatutako dokumentuak berrogeita hamar orrialde baino gehiago ditu, eta horietan gertaerak, testigantzak, ikerketak eta, azken batean, egindako lan zehatza biltzen dira. Batzordearen ondorioen artean, honako hau onartzen du: “Mikel Zabalza atxilotu eta torturatu egin zutela uste dute, zigor eta tratu krudel, anker edo iraingarriekin, eta horrek heriotza ekar ziezaiokeela”.
Halaber, esaten da gertakariak ez direla preskribatu, “kontuan hartuta 2010eko urte berera arte luzatzen den instrukzio judizial zabalari dagozkion epeak eten egin direla”.
Irizpenaren arrazoiketan, zalantzan jartzen da bertsio ofiziala, eta Mikel Zabalzaren bat-bateko ihesaren hipotesia honela kalifikatzen da: “oso zaila da, eskuragarri dauden datuen arabera sinestezina dela ez esateagatik”.
Eta gaineratzen da: “Atxilotu eta polizia-bulegoetara eraman zutenetik (abokatu-laguntza, laguntza medikoa eta erregistro-liburua izan gabe), azkenean hilda agertu zen arte, desagertze-egoeran egon zen 19-20 egunez. Garai hartan, hasiera batean, Intxaurrondoko kuarteleko Guardia Zibileko kideak zeuden erantzukizunaren pean eta Estatuko agenteen eskura”.
Familiak ia 40 urte hauetan izan duen sufrimendua ere islatzen da. Hala, azaldu dute Mikel Zabalzaren hurbileko pertsonek salaketa jarri zutela, “Miguel Mariren errugabetasun-presuntzioari eutsi nahi ziotelako”. Izen horrekin ezagutzen zuten familia. Halaber, “ohorea eta gizartearen aurrean duten irudia” berrezartzeaz hitz egin zuten.
“Familiak Batzorde honen aurrean azaldu zuen anaia erabat babesgabe geratu zela, lehenik eta behin Lege Antiterrorista aplikatu baitzitzaion, eta, gero, hilda, bide judizialak itxi zirelako”, jaso da dokumentuan.
Gertaerak
Mikel Zabalzak 32 urte zituen gertaerak gertatu zirenean, eta 5 arreba eta 4 anaietatik handiena zen. Guardia Zibilak 1985eko azaroaren 26ko goizaldean atxilotu zuen, Lege Antiterroristaren pean, Donostian zuen etxean, autobus konpainiako gidari gisa lan egiten zuen tokian . Etxean zegoen Manolo Vizcay lehengusua ere atxilotu zuten, baita haren neska-laguna Idoia Aierbe ere.
Egun berean beste lau gizon atxilotu zituzten Orbaizetan, Zabalza anaietako bi, Aitor eta Patxi, Ion Arretxe eta Víctor Manuel Mediavilla.
Ebidentziek, testigantzek eta gertaerek erakutsi zuten ez Mikel Zabalza ez Guardia Zibilaren operazio berean atxilotuak izan zirenak ez zirela ETA taldearen kideak izan eta ez zutela inolako talderako mugalaririk egiten. Denak, Mikel izan ezik, poliziaren zaintzapean hil baitzen, aske atera ziren kargurik gabe. Hemeretzi egun desagertu ondoren hilda agertu zen.
Balorazio Batzordea
Balorazio Batzordea honako hauek osatzen dute:
- Juana Balmaseda, biktimetan aditua, lehendakari gisa.
- Paco Etxeberria, legearen xede den gaian aditua den auzitegiko medikua eta batzordekidea.
- Monika Hernando, Eusko Jaurlaritzako Giza Eskubideen, Biktimen eta Aniztasunaren zuzendaria eta batzordekidea.
- Jon Mirena Landa, Zigor Zuzenbidean espezializatutako legelaria eta batzordekidea.
- Josu Oskoz, Legearen xede den gaian aditua eta batzordekidea.
- Benito Morentín, auzitegiko peritua eta bokala.
- Sabino Ormazabal, biktimen arloko aditua eta batzordekidea.
- Luis Sala, historialaria eta batzordekidea.
- Amaia Bóveda, biktimetan aditua den psikologoa eta batzordekidea.
- Víctor Verano, auzitegiko peritua eta bokala.
- María Ángeles Sánchez, idazkaria.
Ordezko kideak hauek dira: José Luis Cárdenas, Aintzane Ezenarro, Enara Garro, Bertha Gaztelumendi, Felipe Gómez, Julia Lamas, Miguel Ángel Navarro eta Jon Penche.
