“37ko haurrak Erresuma Batuan”, AC Museoak apirilaren 27an estreinatuko duen erakusketa berriak, Gernikako bonbardaketaren 85. urteurrena eta egun bat geroago, Espainiako Gerra Zibilean 4.000 euskal haur baino gehiago Britainia Handiko lurretara ebakuatzeko prozesuan sakontzen du. Zehazkiago, Erresuma Batuan futbolarekiko grina garatu zuten errefuxiatuen historia jarraitzen du.
Haur haietako bi, Emilio Aldekoa eta Raimundo Lezama, oso ezagunak izango dira athleticzale gehienentzat, biak futbolari izatera iritsi baitziren San Mamesen.
Hala ere, euskal ume gutxi batzuek gainditu zuten euren egoeraren zoritxarra, eta futbolari gisa nabarmendu ziren Athletic Clubetik urrun, euren futbol ibilbideetan aparteko balentriak lortuz. Beraiei eskainia dago ’37ko haurrak’ gure serieko lehen artikulua.
Sabino Barinaga
1922ko abuztuaren 15ean Durangon jaioa, Sabino 1937ko martxoaren 31n izandako Durangoko bonbardaketaren lekuko izan zen. Bere anaiekin batera, Barinaga Southamptonera eraman zuten Habana SS ontzian.
Sabinok eta Raimundo Lezamak Nazareth etxean hartu zuten ostatu, Southampton FC taldearen The Dell zelaitik gertu. Saintsen taldeak haiengan jarri zuen arreta eta klubeko “B taldean” sartu ziren.
Aurrelari gisa jokatuz, Barinagak 62 gol sartu zituen hegoaldeko kostaldeko taldearekin liga eta kopako 18 partidatan. 1939ko irailean, Erresuma Batua Bigarren Mundu Gerran sartu zenean, Lehen Maila bertan behera geratu zen eta “gerra txapelketekin” ordezkatu zen, FAk sortutako liga ez ofiziala.
Barinagak denboraldi erdia jokatu zuen txapelketa horietan, eta 22 gol sartu zituen 14 norgehiagokatan. Tom Parker, garai hartako Saints-en entrenatzaileak, honela deskribatu zuen Sabino: “Inoiz ikusi dudan gazterik distiratsuenetako bat da”, eta gauza jakina da Southamptonek Sabino Klubean mantendu nahi zuela.
Hala ere, Espainiako Gerra Zibila amaitu ondoren, britainiar gobernuak errefuxiatu gehienak etxera itzultzera behartu zituen. Hala, Barinaga 1940ko martxoan itzuli zen Bizkaiara. Itzuli zenean, futbolean jokatzen jarraitu zuen, eta Athleticekin proba bat ere egin zuen, baina Real Madrid taldera iritsi zen eskaintza bikaina jaso ondoren.
Barinagak zurien historian idatzi zuen bere izena. Santiago Bernabeun gola sartu zuen lehen jokalaria izan zen, 1947an Os Belenenses portugaldarraren aurkako lagunarteko partidan lortutako 3-1eko garaipenean partidako lehen gola sartuta.
Sabinok 1950ean utzi zuen Real Madrid, 182 partidatan 91 gol sartu eta gero, eta 1955ean futbola utzi aurretik, Realean eta Betisen jokatu zuen.
Futbolarekin oso lotuta jarraituz, besteak beste, Real Betis, CA Osasuna, Atletico Madrid, Valencia CF eta Club America de Mexico taldeak entrenatu zituen 20 urteko ibilbidean. Gainera, Nigeria eta Marokoko selekzioak zuzentzen nazioartean esperientzia izan zuen ere.
Sabinok maitasunez gogoratu zuen beti Southamptoneko egonaldia. Nazareteko etxeko zaintzaileekin harremanetan egon zen bizitza osoan, eta sarritan bisitatu zuen kostaldeko hiria 1988an hil zen arte.
Jose eta Antonio Gallego
Jose eta Antonio Gallego Errenterian jaio ziren, Gipuzkoan, eta 14 eta 12 urte zituzten Southamptonera iritsi zirenean, hiru ahizpekin batera. Stonehameko kanpamentutik Station Roadera bidali zituzten, Cambridgera, beste 30 ume errefuxiaturekin.
Espainiako Gerra Zibilak eragin handia izan zuen galiziarrengan eta haien familiengan. Bere aita Gernikako bonbardaketan hil zen, eta amak, Luisak, umezurztegi batean sartu zituen babesteko, SS Habanan plaza bat lortu aurretik. Luisak berak ere Euskal Herritik ihes egin behar izan zuen Frantzian barrena, eta 10 urte geroago Cambridgen elkartu zen bere seme-alabekin.
Futbola ihesbide bihurtu zen anaientzat, “dena zen guretzat”, gogoratzen zuen geroago Antoniok. “Horixe besterik ez genuen buruan. Futbola genuen bitartean, zoriontsuak ginen”. Kirolak Cambridgeko bizimodura egokitzen lagundu zien anaiei, bertakoek Joe eta Tony deitzen baitzieten. Talde bat sortu zuten inguruko beste euskal haurrekin, bertako klubak eta bertako beste ‘Basque Boys’ talde batzuekin jolastuz.
Hortik Cambridge Town (egungo Cambridge City) taldeko kide izatera pasa ziren, “non-league”-tako talde bat. 1947an, Tonyk (Jose) Norwich Cityrekin fitxatu zuen, East Angliako beste talde bat, eta atezain gisa jokatu zuen Ingalaterrako futboleko hirugarren mailan, Cambridge Townera itzuli eta eskualdeko zaleen liga lehiakorretan ezarri aurretik.
Joe (Antonio), ezker aurrelaria, Brentford FC taldeak fitxatu zuen, eta sei aldiz jokatu zuen haiekin. 1948an Southampton FC taldera joan zen. Txostenek Saints taldean egindako debuta deskribatzen dute, klubean egindako agerraldi bakarra, “etorkizun handikoa” zela, eta “beste aukera bat” merezi zuela azpimarratuz.
Hala ere, partida horretan bertan izandako orkatilako lesio batek eta East Angliak eragindako urritasunak bere proiekzioa geldiarazi zuten. “Joek Cambridge maite zuen. Ez zitzaion inoiz gustatu etxez aldatzea. Beti izan da Cambridgeko mutil bat, oso etxejabea”, esan zuen Tonyk anaiari buruz.
Joe East Angliara itzuli zen eta Colchester Unitedek fitxatu zuen. 29 urterekin, Cambridgera itzuli zen Cambridge Uniteden jokatzeko, bost denboraldi eman zituen “non-league”-n.
Beste euskal errefuxiatu batzuk ez bezala, Jose eta Antonio Ingalaterran bizi izan ziren, eta unibertsitate-hirian geratu ziren 2006an eta 2012an hil ziren arte, hurrenez hurren.
Jose Luis Bilbao Gallastegui
Durangoko Jose Luisek Hitchin Town eta Coventry City taldeetan jokatu zuen, bost partida jokatuz eta gol bat sartuz. 1946ko otsailean egin zuen debuta Chelsearen aurka, eta, bertako prentsaren arabera, “bere buruaren berri ona eman zuen, nahiz eta gripeak jota egon”.
Astebete geroago, Coventryk 7-2 garaitu zuen Millwall FC. Bilbaok eta Emilio Aldekoa herrikideak gol bana sartu zuten neurketaren lehen zatian. Bilbok Ingalaterra utzi zuen 1946ko udan, Girondins taldearekin fitxatuz, bere jaioterrira itzuli aurretik, non Durangoko Kulturalarekin jokatu zuen erregularki.
Jose Luisek Ingalaterrarekin zuen lotura eta hango egonaldiaz hitz egiteko zuen joera ikusita, Durangoko lagunek Coventry ezizena jarri zioten.
Enrique Garatea Bello
Enrique Erresuma Batura Habana ontzian iritsita, Cambria Housera bidali zuten Caerlonen, Galesen. Basque Boys AFC taldearen atezaina izan zen, eta ospea hartu zuen Galesen.
Aipatutako taldeak partidak jokatu zituen herrialdearen hegoaldean dirua biltzeko asmoz, eta Galesko prentsak sarri aipatu zituen “Euskal talde miresgarria” edo “Euskal garaiezinak”. Herrialdeko eskola-talderik onenaren aurka jokatu zuten, Moorland Road Schoolen aurka, hain zuzen ere, milaka ikusleren aurrean, Cardiff City-ko Ninian Parken, 1939ko maiatzean.
Enrike nabarmendu zen, eta talde britainiar askok beharrezko adina beteta kontratu bat sinatzeko interesa omen zuten, bereziki Newport Countyk. Hala ere, atezain gaztea etxera itzuli zen gurasoek bizirik jarraitzen zutela jakitean.
Futbolarekiko interesa mantendu egin zuen eta ibilbide luzea izan zuen Espainiako futbolean; honako taldeetan aritu zen: CD Touring, Calahorra, Huesca, Torrelavega, Tenerife eta Cadiz. 1952/53 denboraldian Atletico Madrilek Garatea fitxatu zuen, baina beste talde batera utzita joan zen, eta ez zuen inoiz modu ofizialean debutatu talde zuri-gorrian.
Bost jokalari horiez gain, beste errefuxiatu batzuk ere aritu ziren futbolean Ingalaterratik alde egin ondoren: Vicente Alti Carro (Txileko Viña del Mar-eko Everton), Luis Arbulu (CD Basconia), Jose Maria Arbulu (CD Basconia), Tomas Arbulu (SD Deusto, CD Getxo, Athletic Club*, Sestao SC, Alaves), Iñaki Barinaga (Cultural Durango, Alaves), Tomas Bilbao (SD Lorenzo, Athletic Club*), eta Lorenzo “Lorin” Fernandez (Racing Santander, Real Zaragoza, Montpellier, Perpignan, Nimes).
* Athleticek fitxatu zituen, baina ez zuten ofizialki debutatu.
