Eusko Jaurlaritzako Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako sailburu Beatriz Artolazabalek Haur eta Nerabeentzako Indarkeriaren aurkako Euskal Estrategia (2022-2025) aurkeztu du gaur, Haurren Tratu Txarren Aurkako Nazioarteko Eguna dela eta.
Artolazabalek aurreratu duenez, “gaur egun autonomia erkidego bakar batek ere ez du horrelako estrategia integralik, eta oso herrialde gutxik dute Europan antzeko estrategiarik”. Tresna aitzindaria da, eta helburu hauek ditu: “Haur eta nerabeenganako indarkeria mota guztiak prebenitzea; gerta daitezkeenak azkarrago detektatzea; garaiz esku hartzea; haur eta nerabeei behar duten arreta eta babesa ematea, eta, ahal den neurrian, eragindako kalteak konpontzea”.
Aurkezpen-ekitaldian, Ainara Cantok ere parte hartu du (EDE Fundazioko Aholkularitza eta Ikerketa Sozialeko arduraduna eta estrategia hori prestatzeko prozesu parte-hartzailearen koordinatzailea) eta, Artolazabalekin batera, hurrengo 4 urteetarako plan estrategiko honek aurreikusten dituen lau jarduera-ardatzak zehaztu ditu.
Lehenengo ardatzak, Cantok adierazi duenez, “eskubideen sustapena eta prebentzioa azpimarratzen ditu. Estrategia horren bidez, indarkeriaren prebalentzia murriztu nahi da, gizartea, oro har, profesionalekin eta haur eta nerabeekin sentsibilizatzeko lanaren bidez. Funtsezkoa da tratu onaren kultura, erantzunkidetasuna, ingurune seguruak, haurren eta nerabeen eskubideak eta parte-hartzea sustatzea”.
Bigarren ardatzaren helburua da indarkeria kasuak edo indarkeria arriskua garaiz atzematea, haien eragina gutxitzeko. Horri dagokionez, estrategiak arreta berezia jartzen du lehen mailako sozializazio- edo hurbiltasun-espazioetan diharduten eragileen zereginean, haurrei eta nerabeei komunikazio- eta entzute-kanal irisgarriak, hurbilekoak, konfidentzialak, fidagarriak eta seguruak eskaintzeko.
Hirugarren ardatzak arreta integrala bermatzea du helburu, indarkeria-egoeran dauden adingabeei laguntzeko, babesteko eta konpontzeko beharrei erantzuteko, biktima gisa, lekuko gisa edo agente egile gisa. Horretarako, plan estrategikoak aurreikusten du espezializazioa eta pertsonalizazioa indartzea, bai eta erakunde edo entitateek egiten dituzten praktika desegokiei aurrea hartzea ere, haurrak eta nerabeak suspertzea ekar dezaketenak.
Haur eta Nerabeentzako Indarkeriaren Aurkako Euskal Estrategian (2022-2025) jasotako laugarren ardatzaren helburua da hainbat erakunde eta gizarte-eragileren arteko lankidetza bultzatzea, indarkeria-mota guztiak hobeto ezagutzeko eta haiei erantzuteko eraginkortasun handiagoa lortzeko.
Familien eta Haurren Zuzendaritzak gidatu, bultzatu eta koordinaturik, gaur aurkeztutako estrategiak Hirugarren Sektore Sozialeko erakunde eta entitateen borondatean oinarritutako eta atxikimendu askearen bidez artikulatutako gobernantza-eredua ezartzen du. “Gure politika publikoetan eta ekimenetan sartu behar ditugu -eskatu duBeatriz Artolazabalek- Haur eta Nerabeentzako Indarkeriaren aurkako Estrategian zehaztutako printzipioak, ikuspegiak, irizpideak eta orientabideak. Halaber, urtero emango ditugu garatu nahi ditugun ekintzen berri, baita estrategia honen helburu eta jarduera-ildoekin duten ezarpen-mailaren berri ere”.
Esparru horretan, Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako Sailak 44 ekintza aurreikusten ditu 2022ko ekitaldirako, lau ardatz estrategikoetan jasotako jarduera-ildoetatik 53ri erantzuteko. Besteak beste, prestakuntza-ikastaroak edo -tailerrak, profesionalen topaketak, kirolean haur eta nerabeei sexu-jazarpena eta abusua prebenitzeko programak edo Barnahus sexu-indarkeriaren biktima diren adingabeentzako arreta integratuaren eredu esperimentala ezartzea.
Estrategia hori prestatzeko, partaidetza-prozesu baten aldeko apustua egin da, eta, sailburuaren hitzetan, “hainbat arlotan diharduten erakunde eta gizarte-erakunde askoren hausnarketak eta proposamenak biltzea ahalbidetu du, hala nola, justizian, gizarte-zerbitzuetan, osasunean, segurtasunean, hezkuntzan, kirolean, kulturan eta aisialdian”.
Ainara Cantok adierazi duenez, “estrategia honen bidez, haur eta nerabeekin lan egiten duten erakunde eta entitateek ikuspegi partekatua izatea erraztu nahi da. Fenomeno horren kausak eta ondorioak kontuan hartuko dituen ikuspegi integralaren alde egiten da”.
Prozesuan 80 bat neska-mutil eta nerabek ere parte hartu dute, eta beren ikuspegia eman dute eragiten dien indarkeriari buruz. Gaur bertan abian jarri den sentsibilizazio kanpainaren barruan, Jostailu hautsi gehiagorik ez lelopean, horietako batzuen testigantzak biltzen dituen bideo bat proiektatu da aurkezpenean. Bideo horretan, besteak beste, «Pertsona bat gaizki sentiaraztea ere indarkeria da, eta ez da inor jo edo oihukatzea bezain nabaria», azaldu dute. Beste lekukotza batzuk ere jaso dira, honako hau esaten zutenak: “Batzuek ez dute onartzen desberdina zarenik, eta horregatik ere larritzen zaituzte”, “Jende guztiak ez du laguntza eskatzeko gaitasuna, eta batzuetan laguntza eskatu arren, ez digute laguntzen, eta hori beste kolpe bat da”, “Onena grabatzea da, gero erakutsi ahal izateko bestela, pertsona heldu batek agian ez dizulako sinetsiko” edo “Neskek mutilek baino inseguruago sentitzen gara kaleetan, batez ere argirik ez dagoenean edo pertsona gutxi daudenean”.
Neskak, mutilak eta nerabeak ez dira talde homogeneoa, eta, beraz, estrategia berriak ikuspegi intersekzionalaren aldeko apustua egiten du, diskriminazioan lagundu eta zenbait indarkeria-mota eragin edo areagotu ditzaketen aldagaiak kontuan hartzen dituena; hori da, besteak beste, Beatriz Artolazabalek adierazi duenez, “generoa, nazionalitatea, arraza, sexu-identitatea edo -orientazioa edo egoera sozioekonomikoa, besteak beste”.
Hasierako zenbait datu
Estrategia diseinatzeko, Eusko Jaurlaritzako Haurren eta Nerabeen Behatokiak 2019an aurkeztutako Euskal Autonomia Erkidegoko haur eta nerabeen aurkako indarkeria: diagnostikoa, erronkak eta orientabideak azterlanaren ondorioak hartu ziren abiapuntutzat.
Arazo horren dimentsio eta konplexutasunaren ikuspegi orokorra emateaz gain, aipatutako azterlanak agerian uzten zuen beharrezkoa zela gaur aurkeztu den ekintza integraleko estrategia lantzea.
Euskadiko haurtzaroan eta nerabezaroan eragina duten indarkeria-mota nagusiak zenbatu eta deskribatu ahal izan diren datuen artean, nabarmentzekoa da, adibidez, Ertzaintzak 2020an erregistratutako datuen arabera, 18 urtetik beherako 1459 pertsona izan zirela delitu baten biktima, familia barruko indarkeria, bikotekidearen edo bikotekide ohiaren indarkeria eta familia-eremutik kanpoko sexu-askatasunaren aurkako delituak barne.
Sexuaren arabera, nesken kasuak mutilenak baino gehiago dira; zehazki, 2020an biktima guztien %54 izan ziren. Adinaren arabera, kasu gehienak 14 eta 17 urte bitarteko nerabeei dagozkie.
Indarkeria-motari eta -moduari dagokionez, familia barrukoa da ohikoena; erregistratutako kasuen %45,5 da. 2020an, Euskadin, Ertzaintzak 664 neska-mutil eta nerabe identifikatu zituen indarkeriaren biktimatzat bere familia-esparruan, 2016. urtean baino ia %69 gehiago.
Bikotekideen edo bikotekide ohien nesken aurkako indarkeria-kasuek ere hazkunde nabarmena izan dute (% 25), baita sexu-indarkeria-kasuek ere (% 24,2). 2019an, Ertzaintzak 18 urtetik beherako 206 pertsona identifikatu ahal izan zituen Euskadin sexu-indarkeriaren biktima gisa, eta horietatik % 80,6 neskak eta emakume nerabeak izan ziren.
Oso adierazgarria da, halaber, Eusko Jaurlaritzako Haur eta Nerabeentzako Arreta Zerbitzuak, Zeuk esan zerbitzuak, 2020an deien errekorra lortu zuela, 2018az geroztik %23,5eko igoerarekin.
Hala ere, indarkeria horren zati handi bat ez da salatzen eta, beraz, ez da erregistratzen. Hainbat arrazoirengatik ezkutatzen da; besteak beste, errepresaliak izateko beldurra; indarkeria barneratu eta normalizatzea; salaketari lotutako estigma edo salaketa-bide egokituak, irisgarriak eta isilpekoak ez ezagutzea. Sailburuak adierazi duenez, estrategia berriak hori zuzentzea espero du.
Esparru teorikoa eta arauemailea
Beatriz Artolazabalek gogorarazi duenez, “nesken, mutilen eta nerabeen aurkako indarkeria edozein gizartetako herritar ahulenen aurkako giza eskubideen urraketa da. Desberdintasun-harremanetako botere-abusuaren ondorio da”. Eta Ainara Cantok gaineratu duenez, “bai kalte fisiko eta intentzionalaren forma esplizituenak, bai kaltearen forma ez-fisikoak eta/edo intentzionalak”.
Haurrak eta nerabeak indarkeriaren aurka oso-osoan babesteko ekainaren 4ko 8/2021 Lege Organikoak honela definitzen du giza eskubideen urraketa: “Adingabeei beren eskubideak eta ongizatea galarazten dizkien ekintza, ez-egite edo tratu arduragabe oro, baldin eta haien garapen fisiko, psikiko edo soziala mehatxatzen edo oztopatzen badu, haien komisio-modua eta -bitartekoa edozein izanik ere, bereziki informazioaren eta komunikazioaren teknologien bidez egindakoa barne.
Eta honako hau gehitzen du: “Edozein kasutan, indarkeriatzat joko dira tratu txar fisiko, psikologiko edo emozionalak, zigor fisikoak edo iraingarriak, kalumnia, esplotazioa, sexu-indarkeria, ustelkeria, haurren pornografia, prostituzioa, eskolako jazarpena, sexu-jazarpena, genero-indarkeria, giza mutilazio bortxatua edo sexu-bereizkeria, besteak beste”.
