Beatriz Artolazabal, Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako sailburua, eta Itziar Biguri, Urduñako alkatea, Bizkaiko zinegotzi guztien buru dela, Urduñako Duintasunaren Kolunbarioa inauguratu dute gaur eguerdian, Oroimenaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutuak bultzatuta eta finantzatuta.
Lagun izan dituzte José Antonio Rodríguez Ranz, Giza Eskubideen, Memoriaren eta Giza Eskubideen sailburuordea, eta Aintzane Ezenarro, Oroimenaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutuko zuzendaria-Gogora, eta Diego Blázquez, Espainiako Gobernuko Memoria Demokratikoko zuzendaria.
Hainbat autonomia-erkidegotatik etorritako familien emozioa izan da inaugurazio honetako protagonista nagusia. Urduñan errepresaliatutako presoen senitartekoek ekitaldi honetan parte hartzeko etorri dira Andaluziatik, Extremaduratik, Asturiastik, Gaztela-Mantxatik, Kataluniatik eta Espainiako estatuko beste leku batzuetatik, eta gaur egun Gipuzkoan bizi diren bi familia.
Artolazabal sailburuak azpimarratu duenez, “gaur Urduñan inauguratzen dugun kolunbario hau hileta-eraikina baino askoz gehiago da, herrialde oso baten memoriaren eta duintasunaren sinboloa da”.
Euskadiko memoria-politika publikoen arduradun nagusia den aldetik, Beatriz Artolazabalek berretsi egin du konpromisoa 36ko gerran desagertu ziren biktimak aurkitu eta identifikatzeko.
“Euskal herritar bat lubaki, hobi edo areka batean dagoen bitartean, gerran eta gerraostean desagertutako euskaldun bat dagoen bitartean, eta hura aurkitu, hobitik atera eta identifikatzea ahalbidetzen duten arrazoizko zantzuak dauden bitartean, lanean jarraituko dugu. Euskal lurraldean errepublikar errepresaliatu baten gorpuzkiak aurkitzeko eta identifikatzeko aukera dagoen bitartean, dela euskalduna, andaluziarra, asturiarra, muturrekoa, dela beste edozein jatorrikoa, ez dugu amore emango gure ahaleginean”, azpimarratu du Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako sailburuak.
Artolazabalek bere hitzaldi hunkigarria amaitu du, eta honako hau espero du: “Gaur lurperatu ditugun 15 pertsona anonimo horiek guztiek biktimen duintasunarekin eta onarpenarekin eta herrialde honetako memoria demokratikoarekin duten konpromisoaren ikur izatea”.
Inaugurazio-ekitaldian, identifikatu gabeko 15 biktimen gorpuzkiak lurperatu dira. Horietako 14 Urduñako Kartzela Zentralean hil ziren, ustez 1941eko otsaila eta ekaina bitartean, eta haren gorpuzkiak herriko hilerritik atera ziren 2014. urtean. 15. biktimaren kasuan, Amurrioko San Pedro ermitaren inguruko lubakien indusketa arkeologikoaren kanpainan aurkitu ziren garezurraren bi zati.
Azken kasu horretan, ez dago gorpuzkiak identifikatzeko aztarnarik. 14en kasuan, Urduñako bizilagunen ahozko testigantzaren eta dokumentazioaren bidez jakin da udal hilerrian hobiratutako 14 pertsonen gorpuzkiak kartzelako presoak direla, nahiz eta orain arte egindako DNA laginen erkarketek ez duten emaitza positiborik eman.
Duintasunaren eremua
“Duintasunaren kolunbarioan” ibilbide txiki bat egin da, proiektua bera azaltzen duten panelekin, bai eta gorpuzkiak ikertu eta hobitik atera aurreko lanak ere. Horrela, presoen eremu horien existentzia zabaldu nahi da, askotan gizartearentzat ezezaguna baita, eta eremu horiek alderdi mugaeguneraturako politika errepresiboan duten zeregina.
Iñigo Arregik egindako ‘Duintasuna’ eskulturaren erreplika batek Elgoibarko hilerrian bezala zuzentzen du lekua. Horrela, bi kolunbarioei nolabaiteko uniformetasuna eman nahi zaie.
Bizkaiko Duintasunaren Kolunbarioa
Urduñako kolunbarioa 60 pertsonen gorpuzkiak hartzeko prestatuta dago, eta handitu ahal izateko pentsatuta. Horrela, etorkizunean hobitik atera eta identifikatu ezin diren gorpuzkiak lurperatuko dira, baita bertan lurperatzea erabakitzen duten familietako biktimak ere.
Urduñako kolunbarioa Euskadin dagoen bigarrena da, Elgorbarren dagoenarekin batera, eta Bizkaikoaren lehena. Elgoilbarkoa 2017ko urtarrilean inauguratu zen, Olasoko hilerriaren ondoan dago eta 44 hobitik ateratako 57 pertsonaren gorpuzkiak ditu. Horrela, Urduñako kolunbarioak jarraipena eman nahi dio Gogorak bultzatutako memoria historikoaren lanari.
Kontzentrazio- eta espetxe-eremua
1937 eta 1941 artean, Urduñan, Jesuiten ikastetxean, gerrako presoak kontzentratzeko eremu bat ezarri zen, eta, ondoren, 1939ko urrian, espetxe nagusi bat, non 255 pertsona hil baitziren, horietatik 24 gutxienez, kontzentrazio-eremuan. Nahitaezko langile gisa zonan hainbat eraikuntza-lan egiteko erabiltzen diren gatibuetako batzuk. Urduñako kontzentrazio-eremua 1937ko uztailean hasi zen funtzionatzen, matxinatutako bandoak eremu-sare bat abiarazi zuenean preso hartutako soldadu errepublikanoak masiboki biltzeko, eta haiek sailkatzeko erabili zituen, Errepublikaren aldeko erantzukizun-mailaren arabera. Horietan guztietan, arbitrariotasuna eta giza-mailarik gabeko bizi-baldintzak ziren ezaugarri komunak: pilaketa, umiliazioak, gosea, hotza, gaixotasunak eta heriotzak.
Eremu horietako gehienak 1939an itxi ziren, batzuk izan ezik, hala nola Urduñakoa (1939-1941), espetxe bihurtu baitziren. Gerra amaitu ondoren, Urduña frankismoaren espetxe-politikaren engranajearen parte izatera igaro zen, gerra galdu zutenentzat bereziki diseinatua. Presoen profila aldatu egin zen, herrialdetik urrun zeuden tokietatik zetozelako; hala, bada, badakigu Urduñan preso egon ziren gehienak Extremadura, Andaluzia, Gaztela-Mantxa eta Kataluniako erkidegoetakoak zirela.
