Bizkaiko Foru Aldundiaren Ibilbide Historikoak programaren edizio berriak bisita gidatuak eskaintzen ditu abuztuan eta irailean lurraldeko interes historikoko hainbat gunetan zehar.
Proposamen kultural honen barruan, Busturialdea-Urdaibaiko eremu arkeologiko nagusiak ezagutzeko Ibilbide Arkeologikoak antolatuko dira, hemen bost bisita gidatu eskainiko dira: Arrolako (Arratzu) oppidumeko aztarnategi arkeologikora; Foruko erromatar herrixkara; Tribisburuko (Bermeo-Busturia) nekropoli erromatarrera; Ereñozarko gaztelura (Ereño) eta Katillotxuko estazio megalitikora (Sukarrieta, Busturia eta Mundaka). Gainera, Bizkaiko Zin-bidearen Ibilbidea (Bilbo, Lezama, Larrabetzu, Morga, Gernika, Bermeo) eskainiko da eta baita Burdinolen Ibilbideak Barbadun Ibaia eta Lea Ibaira bisita gidatuak eginez.
Programak zenbait esperientzia batzen ditu, hala nola Foruko herrixka Erromatarrean eta Oppidum Arrola Arratzun egingo diren aurrez aurrekoa eta birtuala osatzen duten bisitak, alegia.
Foruko herrixkarako bisita gidatuak; hala, bisitaria oso modu errealean iraganera eramango dute eta I. mendeko erromatar herrixkaren birsorkuntza ikusi ahal izango du. Tableta baten bidez, bisitan zehar ikusiko dituen hondakinek are zentzu handiagoa hartuko dute, duela ia 2000 urte tokia nolakoa zen ikusteko aukera izango baitu. Berreraikitze birtual bati esker, historia eta kultura ondarea herritarrei are gehiago gerturatuko zaizkie. Bisitan funtsezko hiru puntu daude, eta haien bidez, esperientzia berri horiek bizi ahalko dira. Horretarako, tabletan botoi bat sakatu, eta herrixkak duela ia 2.000 urteko itxura hartuko du. Lehenengo puntua tailer metalurgiko bat da (II.-IV. mendeak), eta etxeko espazio bihurtzen da (IV. mendea). Bigarren puntua eraikin militar bat da (I. mendea), neurri batean tailer metalurgiko gisa erabiltzen dena (II.-IV. mendeak); ondoren, etxeko espazio bihurtzen da ere (IV. mendea). Hirugarren puntua patioa duen etxe bat da, domus (I.-II. mendeak).
Aurrez aurreko esperientzia eta birtuala bateratzen dituzten bisita horiek Arratzuko Arrolako oppidumean 2019an abian jarritako bisitei gehitu behar zaizkie. Bisita horiek iraganera ere eramaten dute bisitaria, Kristo aurreko IV. mendeko aztarnategia birsortuz. Kasu honetan ere, tableta motako gailu mugikorren bidez, kastroa jatorrian nolakoa zen ikus daiteke, errealitatea berreraikitze birtualarekin bat egiteko tekniken bidez; egungo kastroko aireko bideoekin gozatu ahalko da ere, eta orduko herritarren etxebizitzetako baten benetako berreraikuntzaren 360 argazkiarekin birsortu ahal izango da.
Ibilbide Historikoak izaeneko programa honen bidez Bizkaiko paisaia eta natura inguruneko aztarnategi arkeologiko nagusiak ezagutarazi nahi ditu Bizkaiko Foru Aldundiak.
Irteera gidatuetan, Bizkaiko historiarako monumentu bikain horiek aztertzen eta kontserbatzen esku hartutako aditu profesionalen aholkularitza jaso da.
Bizkaiko kultura eskaintzaren barruan oso errotuta dagoen jarduera da. 2012an jarri zen martxan, eta Bizkaiko kultura eta ondarea zabaltzeko kalitatezko programa egonkor bihurtu da.
Busturialdea ibilbidea
Ibilbide gidatu eta pertsonalizatuei esker, Bizkaian dauden zenbait baliabide aparta ezagutu ahalko dira, gure lurraldearen historiaren zati handi bat biltzen dituztenak, hala nola historiaurreko hilobiratze megalitikoak, Burdin Aroko kastro ikusgarri bat, Kantauri itsasoko ekialdean induskatutako erromatar kokagunerik handiena edo Urdaibaiko Biosferaren Erreserba osoan ikuspegirik onenak dauzkaten gailurretako batean kokatutako Erdi Aroko gaztelu baten hondarrak.
Kultura eskaintzak natura-ingurunearen eta kultura baliabidearen jasangarritasuna eta begirunea bermatu nahi ditu. Horregatik, bisita batzuk oinez egingo dira eta beste kasu batzuetan tren turistiko bat erabili ahalko da. Bisitari taldeak txikiak izango dira beti.
Bost ibilbide gidatu dauzka programak, Arrolako oppidum-aren aztarnategi arkeologikoetara (Arratzu), Foruko erromatar herrira, Tribisburuko erromatar nekropolira (Bermeo-Busturia), Ereñozar gaztelura (Ereño) eta Katilotxuko estazio megalitikora (Mundaka, Sukarrieta eta Busturia).
Arrolako Oppiduma Kauntauri itsasoko ekialdean dagoen erromatarren aurreko herrixkarik garrantzitsuenetako bat da. Gastiburu mendikatearen gailurrean eraiki zuten K.a. IV. mendean, eta K.o. I. mendera arte Urdaibaiko bizitza antolatu zuen biztanle-gune nagusia izan zen. Gaur egun, herrixka hori Arratzu, Nabarniz eta Mendata udalerrien artean banatzen da, eta 16 hektarea hartzen ditu barne. Mota honetako gotorlekuak edo kastroak oso ohikoak izan ziren Burdin Aroan, eta Bizkaia osoan egoerarik onenean dagoena Arrolakoa da. Arrolako Oppidumeko bizimoduaren ezagutza osatzeko, Arrolagune (Arratzu) interpretazio-zentroa bisitatuko da.
Foruko herri erromatarra Elexaldeko muinoan dago (Foruan), Oka ibaiaren ezkerraldean, hau da, Urdaibai haranaren bihotzean, K.o. U. mendekoa da eta 6 hektareako azalera hartzen du.
Aztarnategia 2017ra arte induskatu da, eta ezagutzera eman du hamalau eraikin izan zirela, tipologia eta erabilera desberdinetakoak, harearrizko hargin-lanez eginak. Biztanleen etxolez eta etxeez gain, burdina urtzeko labe metalurgiko asko aurkitu dira, eta hainbat burdinola ere bai, lanabesak, armak eta metalezko barrak lantzeko erabiliak.
Tourseko San Martin parrokia-elizako lurpean, tenplu errenazentista kristauaren azpian, Erdi Aroko nekropoliak eta eliza gotiko baten oinplanoa aurkitu zituzten. Ibilaldian parte hartzen dutenek aurkikuntza horiek ikusi ahalko dituzte.
Tribisburuko nekropolia (Bermeo eta Busturia) erromatar egitura multzo harrigarri bat da, talaia ikusgarri baten gainean kokatua, Sollube mendiaren hegalean. Bizkaiko Foru Aldundia duela zazpi urte hasi zen altxor arkeologiko hau industeko lanetan. Orain arte hamar hilobi-egitura aurkitu dira. Esparru horien barruan hildakoaren errautsak sartzen ziren.
Aurkitutako hondarrek erakusten digute Tribisburun gure arbasoek K.o. I. mendetik III. mendera bitartean zeuzkaten hileta-ohiturak. Gorpua egurrezko txondor batean errausten zuten, haren objektu pertsonalekin, eta hurbilekoek egindako eskaintzekin.
Indusketa-lanetan materia asko aurkitu dira, hauexek, besteak beste: jantziak, oinetakoak, armak, apaingarriak eta eguneroko bizitzan erabiltzen diren gauzak (zeramikazko plater eta lapikoak). Hondarrak oso zatituta dauden arren, argi dago Erromako kulturaren eragina.
Tribisburuko erromatar nekropolirako bisitan, Cannon erretegia da topagunea, Sollubeko mendatean; puntu horretatik, tren turistikoak taldea igotzen du Tribisburuko nekropolira 600 metrora dagoen basoko bidegurutze bateraino, eta handik oinez abiatzen da taldea bisita egiten den nekropoliraino.
Ereñozar gaztelua ibilbide historiko honen beste guneetako bat da. Ereñozar mendiko aztarnategiak (Ereño herrian) Erdi Aroko gaztelu baten historiaren berri ematen du. XI. mendean eraiki eta XIII.ean suntsitu zen. Haren hondarren gainean parrokia bat jaso zen, inguruan hilerri bat zuena, XIII. mendetik eta XVI.era bitartean erabili zena. Kroniken bidez jakin dugu gailurra Alfonso XI.a Gaztelako erregearen armadak setiatu zuela. Ikuspegi pribilegiatuak dituen gailur bat.
Aztarnategi horretako ikerketa arkeologikoak Erdi Arotik gaur egunera arte doan sekuentzia historikoa egiaztatzen du. Hainbat aldi agertzen dituen nekropoliak eta jada desagertu den gaztelu baten hondarrek osatzen dute aztarnategia. Gaur egun ermita txiki bat duen gailurrean, bisitariek gure historiako garairik ezagunenetako bat gogoratu ahal izango dute. Aldi horretan, Erdi Aroko gazteluak, Erdi Aroan gure haranak zaintzen zituzten gotorlekuak, eta gure arbasoen bizimoduak eta sinesmenak ziren nagusi.
Gaur egun nekropoliaren hondarrak, kontserbazioa dela-eta, ikusgai ez badaude ere, argazkiak, berregiteak eta hondar batzuk erakusten dira, haien artean orain dagoen baseliza. Haien bitartez, antzeman daiteke zelakoa zen Ereñozar gailurra Erdi Aroan.
Urdaibaiko ibilbide historikoa amaitzeko, Katilotxuko estazio megalitikoaren ibilbidea egingo da. Bisita interesgarri bat megalitismoa ezagutzeko, Bizkaiko historiaurreko hileta errituak ezagutzeko. Aukera bat kulturalki neolito (Katilotxu I) eta kalkolitoari (Katilotxu V) atxikitako trikuharriak (induskatu eta zaharberrituak) eta tumuluak hurretik ikusteko, erabilera kolektiboko hileta eraikuntzen bitartez, eta aldi berean Urdaibaiko ezkerraldeko ikuspegirik onenetako batez gozatzeko. Bisita hau oinez egiten da osorik.
Burdinolen Ibilbideak
Bizkaiko historia burdinolari lotuta dago, garai bikainak ekarri zituelako. Erromatarren garaian hasi eta gure paisaia modelatu duen historia. Ibilbide hauek Lea eta Barbadun ibaien arroak zeharkatzen dituzte. Barbadun ibaia Bizkaiko Jaurerriko burdingintza-errotaritzako industriaren garapenerako eragileetako bat izan zen. Ibilbide honek bere arroa jarraitzen du eta bertan burdina tradizionala meatzaritza garaikideak ingurune honetan utzi duen erauzketa-arrasto sakonarekin urtzen da. Hemen dago bisitatu daitekeen Bizkaiko burdinola museo bakarra, El Pobal, martxan ikus daitekeen garaiko makineria duena.
Aldi berean, Lea ibaiaren indarra funtsezkoa izan zen jarduera hidrauliko garrantzitsua garatzeko Lea-Artibai eskualdean. Pedro Bernardo Villareal de Berriz ilustratuaren ondarearen lekuko leiala, eta, horren artean, Bengolea multzoa nabarmentzen da. Ubideak historia markatzen du eta ibilbide honetan lagun izango du bisitariak, industria aurreko eta industria garaiko burdinola eta ontzigintza jardueraren lekuko. Ibilbide honetan, gutxi eraldatutako paisaiak industriaurreko iraganera erraz joateko aukera eskaintzen du.
Bizkaiko Zin-bidea
Bizkaiko Zinpeko Ibilbidea irailean jarriko du martxan Foru Aldundiak, bisita gidatuaren formatuan, eta ibilbide bat proposatzen du Bizkaiko Jaunak, ekitaldi solemnean, Foruen zina egiten zuen lekuetatik, Bizkaiko Lurralde Historikoa arautzen zuten legeetatik, eta, ondoren, Bizkaiko Jauna zela berresten zitzaion. Errealitate historiko horrek Bizkaiko Lurralde Historikoaren berezitasun politikoa definitzen lagundu du.
Zin-bidea Bilbon hasten zen, Gernika-Lumo zuen erdigune eta Bermeon amaitzen zen. Bizkaiko Foruak zin egiten ziren lekuak eta monumentuak bisitatuko dira.
Helburu nagusi bi ditu bisitak: gure historia ezagutaraztea eta, berariazkoago bat, Bizkaiko Foruen funtsean barneratzea, bere ezarpen-mekanismoetako batzuk ulertzeko.
