Gaur arratsaldean, 1937ko urrian Santoñako fusilamenduak gogoratzen dituen solasaldia egin da Bilbon, Gogorak antolatuta. Jon Penchek eta Ascensión Badiolak, biak Historia Garaikidean doktoreak, eta Iñaki Anasagastik hartu dute parte. Aitor Miñambres ikertzaile eta Berangoko Burdin Hesiaren Museoko zuzendariak aurkeztu eta moderatu die solasaldia.
Bertan izan dira Beatriz Artolazabal Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako sailburua, José Antonio Rodríguez Ranz Giza Eskubide, Memoria eta Lankidetzako sailburuordea, Aintzane Ezenarro Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutuko zuzendaria eta Ion Gambra Gipuzkoako Aldundiko Giza Eskubideen eta Kultura Demokratikoaren zuzendaria.
Dibulgaziozko ekitaldi honek duela 85 urte fusilatutako gudari eta milizianoen zenbait familia bildu ditu. Horiekin batera, Gerra Zibilean izan ziren erakunde historikoetako, alderdi eta sindikatuetako, ordezkariak ere bertaratu dira. Solasaldiaren hasieran, duela bost urte fusilamendu horien 80. urteurrena gogoratzeko egindako bideoa eman da. Bertan, gertakariak, exekutatu aurretik biktimek familiei idatzitako gutunak eta afiliatuta zeuden alderdi eta sindikatuetako kideei egindako elkarrizketak kontatzen dira.
Santoñako fusilamenduak
1937ko abuztuan, Eusko Jaurlaritzak bake-akordioa lortu zuen Italiako tropekin, Euskadiko gerrari amaiera emateko. Helburua zen baja handiagoak saihestea eta ahalik eta bizitza gehien salbatzen saiatzea. Hala ere, italiarrek adostutakoa bete ez zutenez, hilabete horren amaieran tropa frankistak Santoñara sartu ziren, Duesoko Penalean preso zeuden euskaldunen kargu eginez.
Urte horretako urria eta azaroa bitartean 57 pertsona fusilatu zituzten Dueson. Horietatik, 14 gudari eta miliziano exekutatu zituzten filiazio politiko edo sindikalagatik, urriaren 15ean.
1937ko urriaren 4an Manuel Eguidazu Garay fusilatu zuten.
Urriaren 15ean, 14 pertsona fusilatu zituzten filiazio politiko eta sindikalagatik:
- Ramón Azkue Gorostizaga EAJ-PNV
- José Ibarbia Unzueta ELA
- Felipe Markaida Maurika EAJ-PNV
- Florencio Markiegi Olabazal EAJ-PNV
- Manuel Natividad López PSOE
- Isidro Nieves Sagasti, CNT
- Francisco Rabaneda Postigo PCE
- Martín Ramos de la Viuda CNT
- Críspulo San Miguel Cubero, PSOE-UGT
- Federico Sánchez Martín Republicano
- Ciriaco Sanz Casamayor Errepublikanoa
- Andrés Subtil Sanz PCE
- Felipe Tomás López de Otamendi EAJ-PNV
- Jesús Zabala Iriondo ELA
1937ko urriaren 28tik azaroaren 15era bitartean beste 42 pertsona fusilatu zituzten, tartean 3 euskaldun:
- José María Díez de Espada Izquierda Republicana
- Candido Charramendieta Sollano Errepublikarra
- Juan Bautista Unibaso Gorrotxategi Gazte Sozialista Bateratuak.
