Dokumentu honek arreta sanitarioaren continuumean baliabide digitalak sartzeak ekar dezakeen bazterketa-arriskuan sakontzen du, eta, azken batean, teknologia berriak erabiltzeak osasunerako sarbide ekitatiboan eragin dezakeen desberdintasunean.
Zer da ekitate digitala?
Ekitate digitalak bermatu nahi du pertsona guztiek, bereziki historikoki arretarik gabe edo azpiordezkatuta egon diren taldeek, behar adinako gaitasuna izango dutela informazioaren teknologia berriak erabiltzeko, parte-hartze zibiko eta kulturalari, enpleguari, etengabeko ikaskuntzari eta funtsezko zerbitzuak eskuratzeari begira. Horregatik, berrikuntza, ekimenen izaera inklusiboa planteatzen ez badu, ekitaterik ezaren eragile argia da, arrakala berri baten ondorioz (digitala) desberdintasunak areagotzen dituen elementu bihurtzen baita.
Dokumentu hori Kanadako testuinguruan eta esperientzian egin da, eta Kanadako komunitateei eta beste sektore batzuei informazioa eta osasun-zerbitzuak emateko bitarteko digitalekiko mendekotasuna handitu dela azpimarratzen du, COVID-19aren pandemian arriskua eta transmisioa murrizteko osasun publikoko murrizketen ondorioz. Egiaztatu da neurriek eragin desberdina izan dutela jada baliabide sozial eta ekonomikoen gabezia esperimentatzen zuten biztanleen artean, bai eta arreta medikorako eta beste ekitaterik ez izateko beste modu batzuetarako sarbiderik ere. Ondorioz, osasun-zerbitzu digitalak aldatzearen ondorioz, biztanleria kalteberak, eta ikuspuntu sozioekonomikotik eta medikotik teleosasunaren onura handiagoa jaso lezaketenak, erabiltzeko gutxien prestatuta egon daitezke.
Pandemian zehar osasun-zerbitzu digitalak orokorrean sartu izanak erakusten du banakako, komunitateko eta egiturazko oztopoen elkarketa arrisku garrantzitsu bihurtu dela osasunerako sarbidean desberdintasunak indartzeko, osasunerako onura gehien atera lezaketen komunitateetan.
Egiaztatu da osasun-baldintzatzaile digitalek garrantzi handia dutela arreta-prozesu osoan pertsona gehiagorengana iristen diren zerbitzu komunitarioak eta osasun-zerbitzuak emateko, osasun digitaleko teknologien erabilerak gora egin ahala.
Horregatik, osasun-zerbitzuetarako sarbidean ekitate digitala bermatzeko kontuan hartu beharreko funtsezko dimentsioak honako hauek dira:
- Irisgarritasuna
Baliteke teknologia eta osasun-zerbitzu digitalen eskuragarritasuna nahikoa ez izatea horietarako sarbidea bermatzeko. Interneterako hardware, software eta konektibitateko elementuetarako sarbideaz gain, Interneten erabilera-maila altuenak (inklusio digitala) adinarekin (gazteagoak), konfiantza-maila handiekin, enpleguarekin, diru-sarrera handiagoekin eta hezkuntzarekin eta kokapen geografikoarekin lotuta daude. Adineko pertsonek, ingelesez hizkuntza-gaitasun mugatua duten pertsonek, emakumeek eta osasun-arretarako kokapen iraunkorrik ez dutenek Internet erabiltzeko aukera gutxiago dituzte osasun-zerbitzuetara sartzeko. Diru-sarrera eta baliabide faltagatik desabantailan bizi diren komunitateek ere, edo hondamendi eta gaixotasunen arrisku handiagoari aurre egin behar diotenek, ekitate eza dute osasun-zerbitzu digitaletan.
Horregatik, aukera digitalak sustatzeak, desabantaila sozioekonomikoak dituzten eta sarbide mugatua duten eremuetan, lagundu egin dezake gaur egungo ekitaterik ezak erreproduzitzen edo arrisku berriak sortzen ekitatea bilatzen duten taldeentzat; izan ere, komunitate behartsuek zer aplikazio edo zerbitzu erabili erabaki behar dute kostuaren edo segurtasunaren arabera, nahiz eta beste batzuentzat aukera erabilgarri hobeak egon. Birtualki zerbitzuak emateak distantzia geografikoa gainditzea eta lehen existitzen ez ziren aukerak sortzea ahalbidetzen du. Hala ere, Interneterako eta gailu fidagarrietarako sarbiderik eza oztopo garrantzitsua da zerbitzu digitaletan erabat parte hartzeko, eta neurriz kanpo eragiten die beste ekitate falta batzuek eragindako biztanleei. Esate baterako, desgaitasuna duten pertsonak, diru-sarrera oso txikiak dituztenak edo etxerik ez dutenak, bitarteko digitaletarako sarbiderik edo horietara iristeko laguntzarik ez dutenak (garraioa, heziketa, ekipoak erabiltzeko laguntza fisikoa, datu-plan mugatuak eta elkarren artean lehiatzen diren eskaerak, etab.).
Azken batean, arazo horiei ez heltzeak esan nahi du arreta medikoaren eskuragarritasuna eta kalitatea handitzera bideratutako soluzio digitalek askotan ez dituztela zaintzen premia handiena dutenak.
COVID-19aren pandemiarekin ikasitako ikaskuntzak, doako WIFIra sartzeko espazio publiko askoren itxiera esperimentatu ondoren, eraikinen barneko WIFI sarbidea kanpoko espazioetara zabaltzea dakar, etorkizuneko plangintzak sarbidea segurtasunera bideratutako irtenbideak kontuan har ditzan eta, behar izanez gero, haien eskuragarritasuna berma dezan.
- Eskuragarritasuna
Estatus sozioekonomiko handiagoa duten komunitateek gehiago baliatzen dituzte esku-hartze digitalak. Horrenbestez, Wi-Firen kostua murrizteak ez du, berez, ekitate-arrakala konpontzen, kostu horiek aurre egin diezaieketen pertsonei kostuak murrizten baitzaizkie. Gainera, maila sozioekonomiko baxueneko komunitateei esku-hartze digital ez hain eraginkorrak egin dakizkieke, hain garestiak ez direlako, eta, horren ondorioz, beharrezkoa denean, zerbitzuetarako sarbidea gal dezakete.
Kanadan, gailuen, interneten eta datu-planen kostu handia oztopo bat da ekitaterako, beste herrialde batzuekin alderatuta. Kanadako Hirugarren Sektoreak erantzukizun handia hartu du bere gain, arrakala hori murrizten saiatu baita, epe laburrerako dispositiboak edo datu-planak mailegatuz. gastu horiek, askotan, aurrekontu operatiboak agortzen dituzte. Finantzaketa ziurtatzeak, gailuen banaketa kudeatzeak, datu-planak eguneratu edo hedatzeak eta jendeari Wi-Fi modu seguruan non eskuratu jakiten laguntzeak finantza-karga handia gehitzen die Erkidegoko erakundeei.
Horregatik, beharrezkoa da mekanismoak izatea bermatzeko pertsonek gailu teknologikoak eskuratu ezin dituztenean edo ordaindu ezin dituztenean, beste aukera batzuk dituztela zerbitzu egokiak jasotzeko (adibidez, gailuak mailegatuta).
- Alfabetatze digitala
Ekitate eza egoerak pairatzen dituzten pertsonek, askotan, ez dute konfiantzarik bitarteko digital bat erabiltzeko, eta osasun-ezagutza mugatuak dituzte, zer egiten den, ingurune teknologikoak zer zerbitzu eskaintzen dituen eta nola erabiltzen den ulertzen laguntzen dietenak. Alfabetatze digitalari eragiten dioten faktoreek (osasun-zerbitzu digitalak modu eraginkorrean erabiltzeko gaitasuna) barne hartzen dituzte osasun elektronikorako aldez aurreko sarbidea, trebetasun teknikoak eta ezagutza, baita adina, hezkuntza eta bizi-inguruabarrak ere. Gizarte-desabantaila handiak dituztenek osasun-emaitza okerragoak izateko arriskua dute, baina, era berean, osasun-sistema digitalekin harremanak izateko sarbiderik, trebetasun digitalik eta ezagutzarik ez dute.
Ondorioz, alfabetatze digitala osasun-ekitatea hobetzeko osasun digitaleko estrategien garapenean txertatu behar da, konektatutako gailu bat eta Interneterako sarbidea izateak ez duelako bermatzen inklusio digitala. Zerbitzu digitalak eraginkortasunez erabiltzeko gaitasun indibiduala aldatu egiten da, eta erronka intelektualen, narriadura kognitiboaren, desgaitasunaren, gaixotasun mentalaren, adinaren, eskuragarritasunaren eta aurreko ikaskuntza-aukeren eraginpean egotearen mende dago. Hainbeste aplikazio, plataforma, sistema eragile eta interfazerekin, pertsona askok erronkak izaten dituzte lineako espazio ezezagunetan nabigatzean. Zerbitzu-hornitzaileek ere aurre egin behar diote lineako espazioetan pertsonekin nola konektatu eta harremanetan nola jarri ikasteko erronkari, bai eta aurrez aurreko programaziotik pertsonen beharrak aseko dituzten formatu birtualetarako trantsizioa egiteko erronkari ere.
Alfabetatze digitala sustatzeko, dokumentu honek proposatzen du ekimenak abian jartzea komunitateko langileak gazteekin, pertsona heldu nagusiekin eta zaintzaileekin konektatzeko, osasun-zerbitzu digitalak erabiltzeko moduari buruzko gaikuntza jasotzeko.
- Garrantzia
Testuinguruaren arabera garatutako berrikuntzek gizartearen sektore bateko osasun-emaitzei mesede egin diezaiekete neurri handi batean, beste eremu bateko osasun-desberdintasunak sortu, mantendu edo oharkabean handitzen diren bitartean. Garrantzia edukitik harago doa, eta baliabide gutxiko inguruneetan teknologia digitalen onargarritasunean eta erabileran eragiten duten faktoreak biltzen ditu. Erronka da kulturalki garrantzitsua den eduki bat eskuragarri egotea hainbat kultura-ingurunetan, eta, aldi berean, arretarik gabeko komunitateetako osasunaren gizarte-baldintzatzaileei heltzea. Helburua kultura-segurtasuna bermatzea eta zerbitzu digitalak komunitate etniko, kultural eta abarretara egokitzea da. Horretarako, erabiltzaileen corpus heterogeneo batek parte hartu beharko du esku-hartze digitalen garapenean. Nolanahi ere, ez zaie irtenbiderik egokitzen pertsona guztiei, aukera izan behar baitute eta eroso sentitu (testu-mezuak, telefono-deiak edo bideodeiak).
Azken batean, osasun digitala testuingurukoa da, pertsonek eta komunitateek bizi dituzten desberdintasun sozioekonomikoen barruan. Osasun publikoko teknologia digitalei buruzko erabakietan desberdintasun sistemikoak, inguruabar historikoak eta komunitateko kideen parte-hartze esanguratsua kontuan hartzea osasun digitaleko programen zati integrala izan behar da; izan ere, pertsonak zerbitzuan edo osasun-sisteman ordezkatuta ez daudenean, ez da hain gertagarria parte hartzea.
- Segurtasuna eta babesa
Pribatutasuna kezka izan daiteke desabantaila sozioekonomikoko egoerek eragindako pertsonentzat, baldin eta gailu mugikorrak senideekin edo lagunekin partekatu behar badituzte, erakunde baten gailu bat maileguan hartu behar badute edo gailu teknologikoetarako sarbidea beste pertsona batek kontrolatzen badu. Hala, egiaztatzen da Kanadan komunitate etniko batzuek osasun-sistemaz ez fida daitezkeela, bazterkeria, ordezkaritza falta, estigma eta diskriminazioa jasan dituztelako.
Diskriminazioa jasan duten komunitateekiko harreman esanguratsuak garrantzitsuak dira osasun-plataforma digitalen segurtasuna ezartzeko. Arrisku handia dago konfiantzan pitzadura berriak sortzeko edo okertzeko teknologien erabiltzaileen eta sortzen dituzten datuak sortzen eta erabiltzen dituztenen artean; izan ere, osasun-baldintza estigmatizatuak dituzten pertsonek kezka bereziak izan ditzakete osasun digitaleko teknologien pribatutasunari eta segurtasunari buruz.
Esperientziak adierazten du osasun-profesional batekin birtualki biltzeko gela pribatu eta lasai bat behar dela (ez beti posible pertsona batek haurrak edo adinekoak zaintzeko ardura duenean etxean, edo familia zabalak bizi diren etxe txikietan, edo genero-indarkeria dagoen kasuetan). Pertsonek espazio publikoetan sarbide seguruak aurki ditzaketenean ere, estigmatizazioari aurre egin behar diote.
Ondorioa
Azken batean, osasun-zerbitzu digitaletan osasun-ekitatearen ikuspegia hartzeko, sakon ulertu behar da zer erlazio dagoen teknologiaren eta desabantaila intersekzionalaren artean, pertsona behartsuenek egunero aurre egin behar baitiote. Izan ere, osasun-ekitateak esan nahi du pertsona guztiek (gizabanakoek, taldeek eta komunitateek) aukera zuzena dutela beren osasun-potentzial osoa lortzeko, eta ez daudela desabantailan, arraza, generoa, sexualitatea, erlijioa edo estatus soziala bezalako gizarte-faktoreetan oinarritutako gizarte-, ekonomia- eta ingurumen-baldintzengatik.
Osasunean ekitatea lortzeko, abiapuntu desberdinak identifikatu eta ezagutu behar dira, talde jakin batzuek osasuna eskura dezaten lortzeko (zerbitzuak, ongizatea eta osasun-egoera, etab.) bai eta desorekak sortzen dituzten faktoreak zuzentzea ere, Osasunaren Mundu Erakundeak bultzatutako Osasun Digitalaren 2020-2025 Mundu Estrategiak proposatutakoaren ildotik (estrategia horrek osasun digitaleko esku-hartzeak eskatzen ditu, integritatea, konfiantzaren sustapena, ekitatea, etika, gaitasunaren sustapena, alfabetatzea eta faktore sozioekonomikoek osasun-teknologiak eskuratzeko eta erabiltzeko duten eraginaren ebaluazioa barne hartzen dituztenak).
Informazio gehiago nahi izanez gero ondorengo dokumentua kontsulta dezakezu: ‘Ekitate digitala osasun-zerbitzuetan’ (Digital equity in health services, National Collaborating Centre for Determinants of Health and Nova Scotia Health Authority, San Francisco Javier Unibertsitatea, 2022).
