Euskal herritarrek kontzientzia soziala badute ere ijitoek Euskadin pairatzen duten diskriminazio-egoeraz eta integrazio eskasaz, oraindik ere bizirik dirau egiturazko antigitanismoak, kulturen arteko bizikidetza zailtzen duena. Eta euskal gizartea horretaz jabetu egiten da.
Lehenengo aldiz, gizarteak Euskadiko ijitoekiko dituen pertzepzio eta jarrerei buruzko inkesta eta azterlan espezifikoak egin dira. Neurtu 2022: Ijitoekiko pertzepzioak eta jarrerak izenburua duen lana da.
Ildo beretik, eta Lakuan Ijito Herriaren Sustapen Integralerako eta Partaidetza Sozialerako Kontseilua egin dela aprobetxatuz, Ikuspegik txostenaren aurkezpen publikoa egin du. Hain zuzen ere, Kontseilua osatzen duten erakundeak aktiboki parte hartu dute ikerketa-lan hau egiten.
Eusko Jaurlaritzako Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako sailburu Beatriz Artolazabalek nabarmendu duenez, bere hitzaldian, “euskal gizartea jakitun da ijitoek pairatzen duten diskriminazio- eta integrazio-egoeraz”, eta “kontzientzia horri esker, badakigu lortuko dugula diskriminazio hori geldiaraztea”.
“Antigitanismoaren aurkako borroka ez da ijitoen kontua soilik, guztioi, erakundeei, ijitoen herria ordezkatzen duten taldeei eta gure gizartea osatzen dugun gainerako herritarrei dagokien gizarte-zorra da”, esan du.
Barometroak “argazki gogorra” erakusten duen arren, Artolazabalek uste du herritar guztiek euskal ijitoekin partekatzen duten diskriminazioaren pertzepzioak balio duela, “ebidentzia zientifikoekin”, Euskadin ijitoak ordezkatzen dituzten kolektiboekin egiten den lana eta iaz onartutako Ijito Herriarekin (2022-2026) abian jarritako neurriak indartzeko.
Gainera, sailburuak beharrezkotzat jotzen du Antigitanismoaren aurkako Itun Soziala. Hain zuzen ere, zuzentzen duen sailak konpromisoa hartu du 2023. urtean proiektu hori egiten hasteko, bai eta Tratu Berdintasunerako eta Bereizkeriarik Ezerako Legearen Aurreproiektua egiten hasteko ere. Aurreproiektu horrek, antigitanismoan bere ardatzetako bat izango du.
Gorka Moreno Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV/EHU) Bizkaiko Campuseko errektoreordeak nabarmendu duenez, “gaur aurkezten den ikerketa abiapuntu egokia da ijitoekiko jarrerak hobeto ezagutzeko”.
Morenoren iritziz, “eremu horretako ikerketak urriak eta mugatuak dira; beraz, horrelako lanak ezinbestekoak dira diskriminazio-egoerei aurre egiteko eta gure gizartean tratu-berdintasuna sustatzeko”.
Desberdintasunak eta aurreiritziak
Ikuspegiko zuzendari Julia Shershnevak azaldu duenez, herritar gehienek aniztasunerantz jotzen dute, oro har, eta onartzen dute Euskadin bereizkeria eragiten duten errealitateak daudela eta baztertzeko jarrera dutela. Hala ere, joera orokor horiek apur bat moderatuagoak bihurtzen dira zenbait talderi dagokienez; horien artean, ijitoak, musulmanak eta atzerritarrak nabarmentzen dira, batez ere harreman intimoen esparruei dagokienez.
Ijitoei buruzko jarrerei eta sinesmenei dagokienez, gizarteak, oro har, onartzen eta salatzen du, batez ere, ijitoekiko bereizkeria dagoela hainbat dimentsiotan, eta, aldi berean, jarrera anbibalenteak dituela zenbait sinesmen eta ideia estereotipaturi dagokienez, eta erosotasun txikiagoa duela harreman- eta bizikidetza-eremu intimo eta hurbilenetan.
Bizilekuei dagokienez, adibidez, %40k baino gutxiagok adierazi dute ijito asko bizi diren auzo edo bloke berean bizitzea onartuko luketela; beste %40,9, berriz, hori saihesten saiatuko litzateke, eta %15,3k baztertu egingo luke harreman hori. Gainera, hamar pertsonatik lauk baino gehiagok onartzen dute ez luketela etxea alokatuko ijito bati.
Lanean, hamar pertsonatik ia hiruk adierazi dute norbait kontratatu beharko balute, prestakuntza eta esperientzia bera izanda, ez luketela ijito bat kontratatuko edo saihestuko luketela, gutxienez.
Bizikidetza- eta interakzio-kasuei dagokienez, gehienek, inkestatutako hamar pertsonatik bederatzik baino gehiagok, adierazten dute ez dutela arazorik lan- eta hezkuntza-testuinguruan ijitoekin harremanak izateko, ijito horiek rol handiagoa (zuzendaritzakoa) edo berdina izanda ere (lankidea edo ikaskidea). Bizikidetzaren onarpen-maila hori nabarmen jaisten da, ordea, seme-alabentzat ijitoen etniako adingabeko asko ikasten dituen ikastetxe bat aukeratzeko aukeraren aurrean. Hori saihesten saiatuko lirateke, inkestatutako hamar pertsonatik ia lauk.
Zeharkako diskriminazioari dagokionez, biztanleen %40k baino gehiagok adierazi du ijitoren bati buruzko iruzkin negatiboen edo zurrumurruen lekuko izan dela; %34k baino gehiagok, berriz, txantxak, txisteak, imitazioak edo antzekoak ikusi dituela. Nabarmentzekoa da %21,1ek irainak ikusi dituela, %12,5ek mehatxuak eta %10,7k eraso fisikoak.
Azkenik, gizarteari ijitoekiko sinpatiaz eta haien tolerantzia pertsonalaz galdetzerakoan, balio ertainak edo txikiak ikusten dira. Hala, sinpatia-maila, 0tik 10era bitarteko eskalan, 5,79 puntukoa da batez beste; tolerantzia pertsonala, berriz, 6,65 puntukoa da 10etik, eta gizarteari oro har egotzitako tolerantzia 5,3 puntukoa da, Julia Shershnevak adierazi duenez.
Indize sintetikoa
Lan horren guztiaren emaitza gisa, Ikuspegik indize sintetiko bat egin du, biztanleria osoak Euskadiko ijitoekiko duen jarrera eta jarrera laburbiltzen dituena. Ijitoekiko irekieraren euskal indize horrek (2022) honako hauek neurtzen ditu: irekiera-maila, jarrera irekia edo ez hain irekia eta gizarteak ijitoekiko dituen jarrera toleranteak. 0 puntutik (jarrera itxiagoak eta onartezinagoak) 100 puntura (jarrera irekiagoak eta toleranteagoak) mugitzen den indizea da. Lehen urtean 54,36 puntu lortu ditu. Indize hori zifratu ahal izateak aukera emango dio Ikuspegiri haren bilakaera ikusteko eta etorkizuneko aldaketak monitorizatzeko.
Azpimarratzekoa da Ikuspegik, zehaztasun handiagoa lortze aldera, barometro honen diseinuan eta emaitzen azterketan Ijito Herriaren gaineko ikerketan adituak diren bi pertsonak parte hartu dutela, Daniel La Parra Casado eta Javier Arza, lan hau egiteko.
