Ekonomia Aplikatuko Azterlanen Fundazioak (FEDEA) 2007an Autonomiaren Aldeko eta Mendetasunari Arreta Eskaintzeko Sistema (AMAS) ezarri zenetik Espainian izan diren iraupen luzeko zainketen ezaugarriak aztertzen dituen artikulu bat argitaratu du.
Artikulua hainbat herrialde garatutan iraupen luzeko zainketak berrikustera bideratutako nazioarteko ekimen baten parte da. Herrialde horietan, bizi-itxaropenaren igoera eta biztanleriaren zahartzea presio-elementu bihurtzen dira zahartzen ari den biztanleriaren eskaerei aurre egiteko.
Espainian, adinekoentzako arreta eta zainketa-prestazioak garapen nabarmena izan du AMAS sistema ezarri ondoren. Horren bidez, arreta unibertsala premia-irizpideen arabera soilik zabaldu da.
Izan ere, iraupen luzeko beste zainketa-sistema batzuetan bezala, Espainiako zainketa-sistema, neurri handi batean, modu informalean emandako zainketen mende dago oraindik ere, hau da, zaintzaile informalen mende, gehienak emakumeak baitira, bai sektore formalean ( % 83), bai sektore informalean ( % 65). Hala, iraupen luzeko zainketen gastuaren ehunekoa BPGaren ehuneko gisa handitu den arren (2003ko % 0,5etik 2018ko % 0,9ra), horrek eragin oso txikia du zainketa-gastuan. Zaintzaile informalen ordez etxez etxeko laguntza pertsonaleko zerbitzuak erabiltzea baloratzeko aukerak BPGren % 2,3 eta % 3,8 arteko igoera ekarriko luke zaintza-gastuan.
Beharren eta eskariaren profila
ELGAren informazioaren arabera, 65 urtetik gorako pertsonen ehunekoa % 23,8ra igoko da Espainian 2030ean, eta % 30,3ra 2060an, egungo % 19,9tik; beraz, 2060rako kalkulatzen da 65 urtetik gorako biztanleen % 27k 85 urte edo gehiago izatea.
Artikulu honetan argitaratutako datuen arabera, laguntza-premiei dagokienez, kalkulatzen da 65 urtetik gorako biztanleriaren % 11k bi muga edo gehiago dituela Eguneroko Bizitzako Jarduerak (EBJ) egiteko, 85 urtetik gorako pertsonen % 25en aldean. Horren barruan sartzen da beste pertsona bati oinarrizko jarduerak egiten laguntzea, hala nola garbitzea, jatea, janztea, finantzak erabiltzea edo dirua eta erosketak erabiltzea.
Zifra horiek iradokitzen dute garrantzitsua dela datozen urteetan laguntza-premiei emango zaien erantzuna planifikatzea, batez ere zerbitzuei, teknologiari eta giza kapitalari dagokienez, iraupen luzeko zainketen eskaria nabarmen handituko dela aurreikusten baita.
Zainketen esparru instituzionala: AMAS sistema sortzea eta ezartzea
2007an Autonomia eta Mendetasunaren Arretarako Sistema sartu zenean, Espainiak arretaren sarbidea unibertsalizatu zuen – eta ez finantzaketa –, adina edo beste ezaugarri demografiko batzuk alde batera utzita. Hala ere, ikuskera partaidetu batetik kudeatu arren, artikuluak agerian uzten du hura modu heterogeneoan ezarri dela autonomia-erkidegoetan.
Hasiera batean, etxez etxeko arretarako laguntza-sistema bat soilik emateko sortu zen AMAS, baina azken diseinuak laguntza ematen jarraitzeko diru laguntza bat sartu zuen. Pertsonei zenbateko ekonomiko bat eta etxeko arretarako ordu kopuru bat eskaini zitzaien, premien ebaluazio baten ondoren. Kopuru hori zertxobait desberdina da Autonomia Erkidegoen araberako irizpideei dagokienez. Beharren ebaluazioak 47 zeregin aztertzen ditu, hamar jardueratan banatuta. Zeregin bakoitzari normalean pisu desberdina ematen zaio, eta eskala desberdina erabiltzen da buru-nahasmendua edo desgaitasun kognitiboa duten pertsonen artean. Gainera, arretaren ebaluazioak zeregin bakoitza egiteko behar den gainbegiratze-maila hartzen du kontuan. Ebaluatzaileek familiako kideak elkarrizketatzen dituzte eta gizarte-premia zabalagoak dituztela uste dute. Premien ebaluazioa egin ondoren, eskatzaile bakoitzak «arreta-plan indibidual» bat jasotzen du, eta plan horrek erabakitzen du zer laguntza egokitzen zaion bere gizarte- eta arreta-premia zabalagoei (eta familiarekiko kontsulta bat barne hartzen du).
Aztertutako aldian, eskudiruzko esleipenak eskatzaileen % 50ek hautatutako aukera bihurtu dira. Hau da, zainketagatiko esleipenek AMAS sistemaren onuradunen % 50 inguru jaso dute. Hala ere, esleipen horiek bateraezinak dira etxeko arretarako laguntzekin. Iraupen luzeko zainketa-sistemak ematen dituen zerbitzuen sareak etxez etxeko arretarako, eguneko arretarako eta adinekoentzako egoitzetako arretarako laguntzak barne hartzen ditu. Zerbitzu horiek eskuratu ahal izateko, kalifikazio-eskala batean lortutako puntuazioak adina, desgaitasun-egoera, baliabide ekonomikoak eta familia-egoera hartzen ditu kontuan.
Horrela, AMASek definitutako eta Autonomia erkidegoek ezarritako sailkapen-eskalaren arabera, pertsonak honela sailkatzen dira:
- Mendekotasuna ez
- Erdi-mailako mendekotasuna edo I gradua: eguneroko oinarrizko jarduera batzuetarako laguntza behar duenean, gutxienez, egunean behin, edo tarteka babesa behar izaten duenean, edo bere autonomia mugatuta dagoenean.
- Mendekotasun larria edo II gradua: eguneroko oinarrizko jarduera batzuetarako laguntza behar duenean, egunean bi edo hiru aldiz, baina etengabeko zainketa-beharrik gabe, edo bere autonomiarako babes zabala behar duenean.
- Mendekotasun handia edo III gradua: eguneroko oinarrizko jarduera batzuetarako laguntza behar duenean, egunean behin baino gehiagotan, eta autonomia fisikoa, mentala, intelektuala edo sentsoriala erabat galduta izateagatik beste pertsona baten etengabeko laguntza ezinbestekoa duenean, edo bere autonomiarako babes orokorra behar duenean.
Adierazitako alderdiez gain, artikuluak Espainiako iraupen luzeko zainketei buruzko beste ezaugarri batzuk jorratzen ditu:
- Pertsona guztiek dute iraupen luzeko zainketak jasotzeko eskubidea, nahiz eta onuradun izateko aukera ez dagoen beste ezaugarri sozioekonomiko eta/edo demografiko batzuen mende. Horretarako, premien balorazioa egin beharko da, arreta-plan espezifiko batean aurreikusitako laguntza-maila zehazteko. Gaur egun, AMAS esparruan egin beharreko balorazioak, ordea, itxaron-denbora nabarmenei egin behar diete aurre. Itxaron-denbora horiek desberdinak dira Autonomia erkidegoetan eta eskatzaileen zati bat AMAS onuradun izan aurretik hiltzen dira.
- Mendekotasun Egoeran dauden Pertsonen Autonomia Pertsonala eta Arreta Sustatzeko Legearen 14. artikuluak ezartzen duenez, mendetasunari aurre egiteko prestazioak dirutan emandako sorospenak edo zaintzarako laguntzak izan daitezke, alde batetik, autonomia pertsonala sustatzeko eta, bestetik, eguneroko bizitzako oinarrizko jarduerak egiteko zailtasunak dituzten pertsonen premiak asetzeko.
- Iraupen luzeko zainketen finantzaketa, bestalde, aurrekontu nazionaletatik eta Autonomia erkidegoetatik dator, baita pertsonengandik berengandik ere, bakoitzaren diru-sarreretan oinarritutako kostuen banaketaren bitartez.
- Banakako arreta-planek pertsona bakoitzaren premietara hobekien egokitzen den arreta definitzen dute, eta arreta pertsonaleko premiak ez ezik, etxean arreta jasotzeko aukera handiagoa ere barne hartzen dute. AMASek emandako onuren artean, nabarmentzekoa da 2007an ezarri zenetik, ekarpenek lagundu egin dutela zaintzaile informalen gizarte-segurantzako eskubideak handitzen erretiro-adin ofizialetik behera.
- Telelaguntza eta zaintzaile profesionalek funts publikoekin finantzatutako etxez etxeko laguntza-sarea alde batera utzita, diru-esleipena jasotzea bateraezina da etxeko edozein laguntza-motarekin.
Ekonomia Aplikatuko Azterlanen Fundazioa (FEDEA) ideia-laborategi bat da, eta unean uneko gai ekonomiko eta sozial garrantzitsuenei buruzko politika publikoen diseinuan ikerketa, dibulgazio eta eragin-jarduerak garatzera bideratuta dago. Ondoren, ikerketa horren berri ematen du.
Gai honi buruz informazio gehiago nahi nahi izanez gero, ondorengo artikulua kontsultatu dezakezu: Espainiako Iraupen Luzeko Zainketak (Long-term Care in Spain), Ekonomia Aplikatuko Ikasketen Fundazioak argitaratua, 2022).
