«Bizitzaren amaieran arreta hobea emateko ordua» izenburupean, Ekonomiako Lankidetza eta Garapenerako Antolakundeak (ELGA) txosten bat aurkeztu du. Txosten horretan, zainketek bizitzako azken etapan dituzten erronkak aztertzen dira, eta osasun- eta gizarte-arretako sistemetarako erronka nagusiak aipatzen dira, bai eta ELGAko hainbat herrialdek arlo horretan garatutako esperientzia arrakastatsuak ere. Txostena amaitzeko, bizitzaren amaieran dauden pertsonei eta haien familiei arreta hobea eskaintzeko landu behar diren alderdi nagusiak biltzen dituen esparru bat eskaintzen du.
Gaur egungo gizarteek bizi-itxaropena luzatzen dute, eta, ondorioz, biztanleria gero eta zaharragoa da. ELGAren arabera, 80 urtetik gorako pertsonen proportzioa bikoiztu egiten da, eta % 5etik (2017) % 10era igaro da 2050ean. Goranzko joera horren ondorioz, gero eta handiagoa da adin aurreratuetara iristen diren pertsonen proportzioa, eta, era berean, gero eta handiagoa da adin handiagoko biztanleen heriotza-kopurua.
Kopuru horiek areagotzeak bizitzaren amaieran arreta-premiak dituzten pertsonen kopurua handitzea ekarriko du, eta funtsezkoa da bizitzako azken etapan emandako arreta aztertzea eta ebaluatzea, eragindako pertsonei eta haien familiei kalitatezko prestazioa eskaintzeko.
Kontzeptu horren dimentsioa ulertzeko, definitu egin behar da. Definizio bakarra ez badago ere, txostenak bizitzaren amaierako arreta honela definitzen du: bizitzako azken 12 hilabeteetan dauden pertsonei ematen zaien arreta. Horren barruan sartzen dira berehala hiltzen diren pazienteak (ordu edo egun gutxi batzuetan hiltzea espero da) eta honako hauek dituztenak: a) baldintza aurreratuak, progresiboak eta sendaezinak; b) hauskortasun orokorra eta aldi berean gertatzen diren baldintzak, 12 hilabeteren barruan hiltzea espero dela adierazten dutenak; c) baldintzak, baldin eta bat-bateko krisi akutu baten ondorioz hiltzeko arriskuan badaude; edo d) bat-bateko gertaera katastrofikoek eragindako bizitza mehatxatzen duten baldintza akutuak. Era berean, arreta horrek aldi horretan eskainitako zerbitzuak eta laguntzak ere hartzen ditu kontuan. Txostenean deskribatzen den bezala, zainketa aringarrietan zentratutako arreta izango litzateke, laguntza fisikoa, emozionala, soziala eta espirituala eskatzen dutenak, eta arreta berezia jarriko litzateke minaren moduko sintomen maneiuan, baina baita familientzako laguntza emozionalean eta osasun mentaleko eta doluko arretan ere.
ELGAren proiekzioen arabera, zainketa aringarriekin lagundu litezkeen gaixotasunek eragindako heriotzak 7 milioitik (2019an) ia 10 milioira (2050ean) igaro dira. Hala ere, bizitzaren amaieran zainketen beharrak gora egin duen arren, arreta eta baliabideak eskuratzeko aukerak mugatuak eta desberdinak izaten jarraitzen du, eta alde handiak daude ELGAko herrialdeen artean.
Sartzeko oztopoak azaltzen dituzten arrazoien artean, zainketa aringarrietan espezializatutako profesionalen falta nabarmentzen da (medikuak eta erizainak, lehen mailako arretako taldeak eta gaituta dauden epe luzeko arretako langileak). Profesional espezialistarik ez egotea ohikoa da ELGAko herrialde gehienetan, zainketa aringarrietako espezialisten batez bestekoa Zainketa Aringarrien Europako Elkarteak gomendatzen dituen dotazioen ia erdia baitzen (zainketa aringarrien bi zerbitzu-talde espezializatu 100.000 biztanleko, 2017an 1,1 izanik). Austria eta Irlanda bakarrik hurbiltzen dira indize horretara.
Osasun-arloko gizarte desberdintasunek ere eragina dute arreta aringarria jasotzeko aukeran. Txostenak erakusten duen bezala, Ameriketako Estatu Batuetan, Kanadan eta Erresuma Batuan argi geratu da probabilitate txikiagoa dagoela talde sozioekonomiko txikienek zainketa aringarrien zerbitzuak erabiltzeko (osasunerako, gaixotasunetarako, desgaitasunerako eta abarretarako arrisku-faktoreen prebalentzia handiagoa izan arren); ospitale-arreta eta heriotza izateko probabilitate handiagoa dago. Aitzitik, probabilitate handiagoa dago maila sozioekonomiko altuko pertsonek bizitzaren amaieran arreta jasotzeko, eta hala ikusten da Europako herrialde askotan, Estatu Batuetan eta Korean.
Bizitzaren azken fasean zainketa aringarriak jasotzeko beste oztopo bat baliabiderik eza da. Hori agerian geratzen da hil nahi den lekuari buruzko lehentasunak begiratzean. Pertsona gehienek nahiago dute beren etxeetan hil; hala ere, lehentasun hori ez da oso ohikoa, horretarako zerbitzu egokiturik ez dutelako; horregatik, beren bizitzak ospitale-ingurunean amaitzen dituzte. Txostenak adierazten duen bezala, ELGAko herrialdeetan ospitaleak dira oraindik heriotzen leku nagusia, heriotzen % 40 baino gehiago baitira, eta % 77 baino gehiago herrialde batzuetan.
Era berean, askotan berandu identifikatzen dira arreta-premiak (bideratzeak, diagnostikoetan atzeratzea, laguntza-zerbitzuak, etab.), eta horrek zaildu egiten du eskura dauden zerbitzuak behar den unean erabiltzea (testuinguru horretan, egokia da zerbitzuak behar diren unean erabiltzea); kasurik onenean, bizitzako azken hilabetean soilik erabiltzen dira.
Funtsezkoa da bizitzaren amaierako arreta pertsonengan eta haien senideengan zentratzea, eta hori lortzeko, informazioa ematen zaie, gaixotasunaren bilakaeraren berri ematen zaie eta erabakiak hartzea errazten zaie. Haien nahiak eta borondateak aldez aurretik adieraztea, gainera, bereziki garrantzitsua da dementziak edo beste gaixotasun kognitibo batzuk dituzten pertsonen kasuan, haien adierazpen-gaitasuna murriztu egin baitaiteke haien osasuna okertu ahala.
Emandako arretaren kalitatea hobetzeko kontuan hartu beharreko beste alderdi bat zerbitzuen inklusibitatea da. Txostenaren arabera, inkesta egin duten herrialde gutxik hartzen dituzte kontuan bizitzaren amaierako zainketen lehentasun kulturalak. Hizkuntza- eta komunikazio-zailtasunak, sinesmen pertsonalak eta kultura-faktoreak, osasun-arretaren sektorearekiko mesfidantza eta aurreiritziak eta diskriminazioa oztopo dira gutxiengo etniko eta kulturalentzat, pertsonak ardatz dituen bizitzaren amaieran arreta eskaintzeko. Ondorioz, bizitzaren amaierako zaintzarako joera txikiagoa dute. Bizitzaren amaierarako kontzientziazio handiagoa izanez gero, horri lotutako estigma murriztuko litzateke, eta eskuragarri dauden zerbitzuak modu zabalagoan eta inklusiboagoan erabiliko lirateke.
Zerbitzuen finantzaketa funtsezko beste alderdi bat da. Bizitzaren amaieran arreta emateko finantzaketa integraturik ez dagoenez, eta finantzaketa publikoa ospitale-inguruneetara bideratuta dagoenez, familiek finantza-presio handia izaten dute, eta zerbitzuen zuzeneko kostua ordaindu behar izaten dute, bai eta zaintza informaletatik eratorritako zeharkako kostuak ere.
Azkenik, gobernantza eta ebidentzian oinarritutako ikerketa hobetzeko beharrari heltzen zaio, bizitzaren amaierako arretari dagokionez ere, are gehiago COVID-19aren pandemiaren azken aldiko esperientziarekin.
Hala eta guztiz ere, txostenak bizitzaren amaierako arreta hobetzeko esparru bat zehazten du, bost gakotan oinarritua. Lehenik eta behin, bizitzaren amaierako arreta, pertsona guztientzat eskuragarria, egokia eta ekitatiboa; pertsonengan eta haien familiengan zentratua; kalitatezkoa, hau da, pertsonarentzat egokia eta erosoa den arreta bermatzen duena; finantzaketa publiko nahikoa eta iraunkorra duena, eta ondo kudeatua, hau da, ebidentzian oinarritutako azterlan eta ikerketetan oinarritua.
Gai honi buruz argibide gehiago nahi izanez gero, kontsultatu txosten osoa hurrengo estekan: “Time for Better Care at the End of Life (OCDE, 2023)”
