Papeles de Economía Española aldizkariak, 176. zenbakian, biztanleriaren zahartzeak Espainiako ekonomian duen eragina aztertzen du, eta, horrez gain, botere publikoek eta babes-sistemek aurre egin behar dieten erronketan sakontzen du, osasun-sistemarentzat eratortzen diren erronkak berariaz jasota.
Bizi-itxaropenaren igoerak eta jaiotza-tasaren jaitsierak gizarte garaikideak eraldatzen ari dira, eta ondorio garrantzitsuak dituzte beren herritarren ekonomian, lan-merkatuan, osasun-sisteman eta gizarte-ongizateko sisteman.
Aldaketa demografiko horiek joera ziklikoei erantzuten diete, eta historian zehar esperimentatutako trantsizioen eredu komunak ezar daitezke. Aipagarrienetako batek garapen ekonomikoa lotzen du herrialde edo eskualde baten joera demografikoak aldatzeko eragile nagusi gisa. Hori argi eta garbi ikusten da Britainia Handia bezalako herrialdeen joeretan. Herrialde horietan, biztanleriaren hazkunde handiena industrializazioa iritsi zenean eta horrek ekarri zuen hazkunde ekonomikoarekin batera gertatu zen.
Espainiaren kasuan, trantsizio demografikoa ez zen gertatu XIX. mendearen amaierara arte (1.890), orduan heriotza-tasa gordinaren (1.000 biztanleko heriotza-kopurua) eta jaiotza-tasa gordinaren (1.000 biztanleko jaiotza-kopurua) beherakada nabarmena gertatu baitzen, eta, artikuluaren arabera (Nezih Guner), jaiotza-tasa oso txikia izan zen 1999an. Gaur egun, jaiotza-tasa txikienak dituzten ELGAko herrialdeen artean dago Espainia, eta, Virginiak Sánchez-Marcosi adierazi dionez, jaiotza-tasa txikia eragiten duten zenbait faktoretan oinarrituta azal daiteke hori. Horien artean, funtsezko determinatzaileak Espainiako lan-merkatuaren baldintzak aipatzen ditu. Lanaren ezegonkortasunak, behin-behinekotasun handiak, kontratuen partzialtasunak, lanen malgutasun eskasak edo langabeziak familiak seme-alabak izatera bultzatzen dituzte.
Ildo horretan, Lydia Prieto eta Judit Vall egileek, Europa mailako datu kuantitatiboen analisian oinarrituta, argi uzten dute lan-baldintzek eragina dutela Espainiako ekonomian eta joera demografikoetan, eta, zehazkiago, osasunean eta hilkortasunean. Ondorioetan, agerian uzten dute lotura bat dagoela behin-behinekotasun tasaren eta suizidio tasaren eta osasun zerbitzuen erabilera ezaren tasaren artean; bi gai horiek hilkortasun handiagoa ekarriko lukete. Artikuluan jasotzen den bezala, «Hain zuzen ere, behin-behinekotasun tasak erlazio negatiboa du bizitza osasuntsuaren itxaropenarekin gaixotasun moderatu edo larririk gabe bizitzea espero den urteak; bereziki emakumeen kasuan. Gainera, behin-behinekotasun tasa modu negatiboan lotzen da ugalkortasun-tasarekin. Bestalde, azpienplegu-tasa ere baldintzatzaile potentzialki garrantzitsu gisa ikusten da, korrelazio positiboa baitu heriotza-tasarekin eta gizonen suizidio-tasarekin, eta negatiboa, berriz, ugalkortasun-tasarekin”.
Testuinguru horretan, Camila Regueiro-Ons eta Beatriz González López-Valcárcel autoreek Espainiako trantsizio demografikoak biztanleriaren osasunean eta sektore sanitario eta soziosanitarioei planteatzen dizkien erronketan dituen ondorioak azaltzen dituzte. Hala, egileek diotenez, trantsizio demografikoarekin batera trantsizio epidemiologikoa gertatu da. Trantsizio horren arabera, Espainian prebalentzia handiena duten gaixotasunak gaixotasun infekziosoak izatetik gaixotasun ez-transmitigarriak izatera igaro dira; horien artean, gaixotasun kronikoak (minbizia barne) eta adinetik eratorritakoak nabarmentzen dira, bereziki Alzheimer-en gaixotasunaren gorakada. «Komorbilitatea eta hauskortasuna zahartzeari lotutako fenomenoak dira» artikuluaren egileek adierazten duten bezala, adineko pertsonek gero eta autonomia gutxiago izatea eragiten dute, eta iraupen luzeko zainketen eskaria handitu egiten da.
Desgaitasunari dagokionez, datuek adierazten dute joera positiboa dagoela desgaitasun-tasak murrizteari dagokionez EINen desgaitasunari, autonomia pertsonalari eta mendekotasun-egoerei buruzko inkestan (ADINA) jasotako datuen arabera, 2008ko eta 2020ko tasen konparazioak adierazten du 55 eta 74 urte arteko biztanleen artean muga funtzionalak murriztu egin direla. Datu hori 65 urterekin osasun oneko bizi-itxaropena hobetzearekin osatzen da; izan ere, Espainia Europar Batasuneko herrialdeen gainetik dago, eta «zahartze osasuntsuko prozesu» bateranzko bilakaera positiboa erakusten du.
Datu horien azterketak lau erronka handi planteatzen ditu sistema sanitario eta soziosanitariorako. Erronka horietako lehena zahartze osasuntsua da, eta prebentziorako esku-hartzeak sustatzea, beharrei aurrea hartzeko eta osasun-zerbitzuen eta baliabide material eta finantzarioen eskaria minimizatzeko. Ildo horretan, artikuluaren arabera, prebentzio-neurriak garestiak eta eraginkorrak izateko, malguak eta goiztiarrak izan behar dute, eta kolektibo hartzaileari egokitu behar zaizkio; eta, adibide gisa, gripearen aurkako txertaketarako prebentzio klinikoa jartzen du, zeinak, berariaz adinekoei zuzenduta egonik, kostu-eraginkortasun handia baitu.
Trantsizio demografikoaren ondoriozko bigarren erronkak klima-aldaketak osasun publikoan duen eraginari egiten dio erreferentzia Berriki egindako azterlanek ingurumen-aldaketaren ondorioei egotz dakizkiekeen heriotzen, gaixotasunen eta osasun mentaleko arazoen berri eman dute, eta eragin handiagoa dute talde kalteberenetan, hala nola adineko pertsonetan eta haurretan.
Osasun-sistemarentzako hirugarren erronka, hain zuzen ere, sistemaren barne-berrantolaketa eta sistema soziosanitarioarekiko koordinazioa hobetzea da. Horrela, biztanleriaren zahartzearen ondoriozko premia berriei aurre egiteko, osasun-sistemak, alde batetik, giza baliabideen eta baliabide materialen eskaintza egokitu beharko du, giza baliabideen plangintza hobea duten profesionalen eskasia saihestuz, pizgarriak bultzatuz eta eskainitako baldintzak hobetuz. Era berean, erizaintzaren zeregina indartzea proposatzen da. Horren ekarpena funtsezkoa izango da osasun-arazo kronikoak dituen biztanleria zahartuari arreta eta zainketa emateko.
Bestalde, baliabide materialak ere egokitu beharko ditu, eta, zehazki, «azpiegituren eta baliabide soziosanitarioaren eskaintza berregituratu» beharko da, zainketa instituzionalizatuen eredua eraldatuz eta tamaina txikiko eta komunitate-ingurunetik hurbil dauden egoitza-unitateen diseinu berri batekin ordeztuz.
Osasun-sistemaren eta sistema soziosanitarioaren kudeaketari eta koordinazioari dagokionez, kronikotasunaren arretarako eta biztanleriaren estratifikaziorako Euskal Autonomia Erkidegoaren eredua nabarmentzen da, osasun-arriskuaren mailen arabera, eta lehen mailako arretak osasunaren eta gizarte-zerbitzuen eremuen arteko koordinazioan duen zeregin estrategikoa azpimarratzen du.
Azkenik, laugarren eta azken erronka osasun-sistemaren finantzaketara bideratuta dago; izan ere, antolamendu-aldaketak eta baliabide-zuzkiduran aldaketak egin ahal izateko, finantzaketan ere aldaketak egin beharko dira. Ildo horretan, artikuluak «hornitzaileak finantzatzeko formulak eta mikro- eta mesokudeaketa-mailako pizgarriak» sustatzen ditu, edo osasun-gastuaren kontrola, esku-hartze eta programa publikoen kostu-eraginkortasunari buruzko ebaluaziotik abiatuta, besteak beste.
