Gaur aurkeztu da Turismo, Merkataritza eta Kontsumo Sailak Kontsumobideren bitartez egindako «Zibersegurtasunaren eta ziberdelinkuentziaren eragina euskal herritarrengan» azterlana. Azterlanak ziberdelinkuentziak euskal herritarrengan duen eragina ezagutzea eta kuantifikatzea du helburu, Kontsumobidek arlo horretako prestakuntza-estrategiak antolatu ahal izan ditzan eta beste erakunde batzuekiko lankidetza erraztu ahal izan dezan, besteak beste, Ekonomia eta Ogasun Sailarekin eta Segurtasun Sailarekin egin berri den «Cybergabonak» kanpaina.
Ikerketaren arabera, inkestatutako ia pertsona guztiek dute Interneterako sarbidea (% 95,9). Interneten nabigatzeko gehien erabiltzen diren gailuak telefono mugikorra (pertsonen % 93,9k aipatzen du), ordenagailua (% 81,5), Smart TV (% 61,5) eta tableta (% 51,1) dira. Oro har, pertsona bakoitzak 2,9 gailu ditu batez beste Internetera sartzeko.
Produktuak eta zerbitzuak Internet bidez erostea
EAEko biztanleen hiru laurdenek onartzen dute noizbait Internet bidez erosi dutela ( % 75), eta beste laurdenek ez dute inoiz erosi ( % 25). Adina da erantzun horretan aldeak markatzen duen aldagai nagusia: 45 urtetik beherako pertsona guztiek erosi dute noizbait Internet bidez, eta ehuneko hori % 84,1era jaitsi da 45-64 urtekoen kasuan, eta % 34,5era 65 urtetik gorakoen kasuan.
Oro har, biztanleriaren % 84,3 oso edo nahiko seguru sentitzen da produktuak eta zerbitzuak Interneten erosteko orduan, eta gainerako % 15,7a ez dago oso seguru edo batere seguru praktika hori egiten.
Ziberdelinkuentzia eta erabilitako metodoak
Inkestatuen % 73,4k erantzun du ziberdelinkuentzia kontzeptua ezagutzen duela, % 21ek gaiari buruz zerbait entzun duela eta gainerako % 5,5ek ez duela ezagutzen. Adin-tarteen arabera, 30 eta 64 urte bitartekoak dira gai horri buruz gehien dakitenak.
Zehazki, 8 ziberdelituren zerrenda bati buruz galdetu da, bakoitzari buruzko ezagutza-maila zein den jakiteko. Euskal biztanleriak gehien ezagutzen duen metodoa «Nortasun-lapurreta edo nortasun-ordezpena online» da ( % 75,7). Jarraian, antzeko ezagutza-maila duten lau ziberdelitu identifikatu dira ( % 63 eta % 69 artean): «Phishing», «informazioa ezagutaraztea», «Smishing» eta «pasahitzarekin egindako erasoa». Seigarrenik, «lineako erromantze-iruzurrak» daude ( % 51,6ko ezagutza) eta, zazpigarrenik, «kriptoiruzurra» ( % 46,0). Azkenik, herritarrek gutxien ezagutzen duten ziberdelitua «Ransomware» da, % 35,8rekin.
Oro har, ziberdelituen berri duen biztanleriaren hiru laurdenak ziberdelinkuentzia-metodoek asko edo dezente kezkatzen dute. Inkestan planteatutako ziberdelitu mota gehienek kezka-maila handia sortzen dute; zehazki, herritarren % 80-85 kezkatzen dute, eta % 15-20 gutxi edo batere ez. Hala ere, bi ziberdelituk kezka gutxiago eragiten diete herritar guztiei: «kriptoiruzurra» eta «lineako erromantze-iruzurrak».
Herritarrek jasandako ziberdelituen tipologia
Ziberdelituen berri duten pertsonei ere galdetu zaie metodo horietakoren bat jasan duten edo saioren baten susmoa izan duten. «Phishing» da pertsona gehien sufritu duen delitua ( % 10,4); ondoren, «Smishing» ( % 9,1), «informazioa jakinaraztea» ( % 6,3) eta «pasahitzarekin egindako erasoa» ( % 5,9) daude. Bestalde, egiten saiatu direla gehien susmatzen diren delituen artean (gertatu gabe), lau eraso mota berberak agertzen dira, «Ransomware» delituarekin batera.
Bestalde, delituaren ondorengo unean egin dituzten ekintzei dagokienez, ia hiru pertsonatik batek ( % 31,4) adierazi du ez duela ezer egin horren inguruan. Ziberdelituei erantzuteko ekintzaren bat aipatu duten pertsonei dagokienez, honako hauek nabarmentzen dira: «gaiari buruzko informazioa Interneten kontsultatzea» ( % 28,9), «lagunei aholkua eskatzea» ( % 21,0) eta «polizia salatzea» ( % 18,1). Alde horretatik, aipatzekoa da gazteek joera handiagoa dutela poliziaren aurrean salaketa jartzeko adinekoek baino.
Ziberdelinkuentziari buruzko datuak EAEko biztanleengana estrapolatzea
Ziberdelituei buruz lortutako erantzunak kontuan hartuta (ezagutza, delitu-saiakera bat sentitu izanaren susmoa eta jasan izanaren konstantzia), hau da ateratzen den erradiografia orokorra:
- EAEko 18 urtetik gorako bost pertsonatik batek ziberdelituren bat jasan du ( % 20,4). Datuak biztanleria orokorrera estrapolatuko balira, 378.987 pertsona inguru izango lirateke. Inkestatutako pertsona zenbat eta gazteagoa izan, orduan eta handiagoa da ehunekoa; izan ere, ikasketa gehiago izan arren, digitalizazio-maila handiagoa dute.
- Hiru pertsonatik batek ( % 33,4) susmatu du ziberdelitu-saiakera bat jasan duela, baina ez da egin edo ez da «tranpan erori». Kasu horretan, 620.453 pertsona izango lirateke EAEn. 45 urtetik beherako biztanleen artean, talde hori da nagusi ( % 45 inguru).
- Azkenik, laginaren % 46,1ek ez du inolako ziberdeliturik jasan. Datuak biztanleria osora estrapolatuz, guztira 855.712 pertsona
Datu pertsonalen segurtasun-maila
0tik 10era bitarteko eskala batean, EAEko herritarrek uste dute Interneteko datu pertsonalak (pasahitzak, telefono-zenbakiak, argazkiak, etab.) nahiko seguruak direla, batez besteko 5,5eko puntuazioarekin. Norberaren datu pertsonalen babesari dagokionez, herritarren hiru laurdenek uste dute datuak ondo zaintzen dituztela ( % 74,1); % 20,8k uste dute gaizki zaintzen dituztela, eta gainerako % 5,1ek ez dakite edo ez dute erantzun. Interneten gehien erabiltzen eta kontsumitzen duten pertsonak dira autokritikoenak arlo horretan.
Herritarrek hartutako autobabes digitaleko eta zibersegurtasuneko neurriak
Interneten daudenean hartutako autobabes-neurriei dagokienez, inkestatuen % 60k dio beti edo askotan behar adina neurri hartzen dituela. Aitzitik, % 34,5ek uste du gutxitan edo inoiz ez duela neurri nahikorik hartzen. Zibersegurtasunarekin lotutako praktikak zehazterakoan, hauek dira gehien aipatzen direnak: «posta elektronikora iristen diren pertsona ezezagunak zaborrontzira bidaltzea» ( % 71,1ek beti edo askotan egiten du); «Internet bidezko erosketan atzera egitea, erosketak egiterakoan susmatzen badu datu pribatu asko eskatzen ari zaizkiola» ( % 64,7) edo «arriskuak saihesteko, produktuak fisikoki erostea online informatu ondoren» ( % 40,9). Nabarmendu behar da pertsona digitalizatuenek, Internet bidez erosi ohi dutenek, uko handiagoa egiten diotela produktuak fisikoki erosteari, eta onartzen dutela gehiago arriskatzea edo hainbeste neurri ez hartzea alderdi horretan arriskuak saihesteko.
Gizartean zibersegurtasuna sustatzeko prestakuntza eta kontzientziazioa
Herritarrek zibersegurtasun-gaietan trebatzeko duten beharrari dagokionez, bi herenek ( % 64,5) diote premia handia edo moderatua dutela, eta beste herenek ( % 35,5) diote premia gutxi edo batere ez dutela. Aldi berean, pertsonen digitalizazio-maila zenbat eta handiagoa izan, orduan eta handiagoa da prestakuntza-eskaera.
