Europar Batasuneko Kontseiluaren Lehendakaritza akordio batera heldu da gaur Europako Parlamentuko negoziatzaileekin, Desgaitasunaren Europako Txartela eta Desgaitasuna duten Pertsonentzako Aparkatzeko Europako Txartela ezartzen dituen Zuzentarauari buruz. Las autoridades estatales y autonómicas serán responsables de expedirlas -físicas y digitales- en un formato accesible. El departamento de Igualdad, Justicia y Políticas Sociales del Gobierno Vasco ha colaborado en debates y propuestas junto a otros países y regiones para su optimización
Txartelak, diseinu berrituarekin eta erabilera desegokia saihesteko neurriekin, EB osoan onartuko dira desgaitasunaren froga gisa edo desgaitasunean oinarritutako zerbitzu espezifikoetarako eskubide gisa. Akordioa denbora errekorrean adostu da Belgikako lehendakaritzan. Gizarte irisgarriago eta ekitatibo baterako urrats eraldatzaile bat ezartzen du, eta EBk herritar guztiak Batasunaren barruan sartzea sustatzeko duen konpromisoa berresten du.
Aurrekariak eta hurrengo etapak
Europako Batzordearen proposamena 2023ko irailean onartu zen, eta EBko Kontseilua 2023ko azaroan iritsi zen negoziatzeko jarrerara. 2024ko urtarrilaren 17an Zuzentarauaren azken formari buruzko negoziazio berriak hasi ziren, eta arrakastaz amaitu dira gaurko akordioarekin, hilabete baino gutxiagoan.
Talde teknikoak maila teknikoan lanean jarraituko du testua amaitzeko. Ondoren, behin-behineko akordioa EBko Kontseiluak eta Europako Parlamentuak berretsi beharko dute, eta, ondoren, Zuzentarauaren kontrol juridiko-linguistikoa egin beharko da, eta bi instituzioek formalki onartu beharko dute.
Bi legegileek adostu dute estatu kideek 2,5 urte izango dituztela euren estatuko legeria egokitzeko, eta 3,5 urte Zuzentaraua aplikatzeko. Desgaitasuna duten pertsonak ordezkatzen dituzten erakundeek parte hartuko dute Desgaitasunaren Europako Txartela eta Desgaitasuna duten Pertsonentzako Aparkatzeko Europako Txartela aplikatzen eta ebaluatzen.
Eusko Jaurlaritzak, Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako Sailaren bitartez, hainbat ekimen proposatu zizkion Europako Batzordeari, etorkizuneko Desgaitasunen Europako Txartelari eta Desgaitasuna duten Pertsonentzako Aparkatzeko Europako Txartelari buruzko Zuzentaraua hobetzeko. “Helburua da tratu-berdintasuna eta diskriminaziorik eza bermatzea desgaitasunen bat duten Batasuneko estatu kideetako eta eskualdeetako pertsonentzako zerbitzuetarako irisgarritasunean”, Nerea Melgosa sailburuak azaldu duenez.
“REPERen —Estatuak EBren aurrean duen ordezkaritza iraunkorraren— eta instituzio, elkarte eta herritarren ekarpenetarako ‘Have you say’ Batzordearen kanalaren bidez, Lakuak hainbat proposamen baliagarri bultzatu zituen Zuzentaraua optimizatzeko eta legegilekideekiko eztabaidetan laguntzeko. Proposamen horien artean zeuden, besteak beste: Zuzentarauaren aplikazio-esparrua; txartelen doakotasuna, indarraldia eta berritzea; zabalkunde-kanpainak; iruzurrezko erabilera; eta generoaren arabera bereizitako datuak” (gehitu du Melgosak).
Estatu azpiko kudeaketa
Batzordeak Europako Parlamentuari bidalitako legegintza-proposamenaren arabera, araudi berriak ez du eraginik izango estatu kideek desgaitasun-egoera ebaluatzeko eta aitortzeko baldintzak zehazteko duten eskumenean, ezta desgaitasuna duten pertsonentzat erreserbatuta dauden aparkatzeko baldintzak eta erraztasunak izateko eskubidea emateko duten eskumenetan ere.
Eusko Jaurlaritzak proposatu zuen EBko Europako eskualde autonomoetan bi txartelen estatu azpiko kudeaketa-ahalmena aitortzea. Horrek barne hartzen du, besteak beste, txartelak erregistratzea edo horien errolda egitea, ematea eta baliozkotzea, berritzea eta kentzea. “Halaber, Europako, estatu azpiko eta tokiko informazioa koordinatu eta trukatu behar da txartelen kudeaketari dagokionez”, Melgosa sailburuak proposatutakoaren arabera.
Txartel berrien diseinuarekin lotuta, EBren jarraibideak beteko dira. Hala, Zuzentarauan deskribatutako formatuak eta diseinuak sartuko dira haiek dagokion serie-zenbakiarekin eta agintaritza emailearen izenarekin eta zigiluarekin ematen direnean.
Desgaitasuna EBn
Desgaitasuna duten pertsona askok oztopoei egin behar diete aurre osasun-arreta, hezkuntza, enplegua eta aisia irisgarri izateko eta bizitza politikoan parte hartzeko. Bitik bat diskriminatuta sentitzen da. EB eta estatu kideak lanean ari dira desgaitasuna duten pertsona guztiek beren eskubideak baliatuko dituztela bermatzeko, zirkulazio askea barne; gizartean eta ekonomian bete-betean parte hartu dezaketela eta diskriminaziorik jasango ez dutela bermatzeko.
Desgaitasuna duten pertsonak EBn
2022an, EBko 16 urtetik gorako biztanleen % 27k desgaitasunen bat zuten. Eurostaten kalkuluen arabera, 101 milioi pertsona dira, hau da, EBko lau pertsona heldutik bat. Letoniak du desgaitasuna duten pertsonen proportzio handiena (% 38,5), eta ondoren Danimarkak (% 36,1).
Pertsona zenbat eta zaharragoa izan, orduan eta aukera gehiago izango ditu desgaitasunen bat izateko. Gainera, emakume gehiago daude desgaitasunarekin. 2022an, desgaitasuna zuten emakumeen proportzioa gizonena baino handiagoa izan zen estatu kide guztietan. EBn, batez beste, emakume guztien % 29,5ek dute desgaitasunen bat, eta gizonezko guztien % 24,4k.
Europako erronkak
Europako 2 pertsonatik 1 diskriminatuta sentitzen da. Desgaitasunen bat duten pertsona asko gaizki edo bidegabe tratatzen dituzte beren desgaitasunagatik. 2019an, Eurobarometroaren inkesta batek erakutsi zuen desgaitasuna duten pertsonen % 52 diskriminatuta sentitzen direla.
Ia 5etik 1 langabezian dago. Europako Batzordearen azken datuek erakusten dute desgaitasuna duten pertsonen % 17,7 langabezian zeudela 2020an, desgaitasunik gabekoen % 8,6ren aldean. Horrek ere eragina du desgaitasunen bat duten pertsonen finantza-autonomiarik ez izatean.
3tik 1 pobreziako edo gizarte-bazterketako arriskuan dago. 2022an, desgaitasuna zuten pertsonen % 28,8 pobreziako edo gizarte-bazterketako arriskuan zeuden, eta desgaitasunik ez zutenen artean, berriz, % 18,3.
5etik 1ek garaia baino lehen uzten du eskola. Eskola-uzte goiztiarraren tasa bikoitza da desgaitasuna duten pertsonentzat desgaitasunik ez dutenen aldean. Desgaitasuna duten gazte asko eskola berezietara joaten dira, eta zailtasunak dituzte hezkuntza eta prestakuntza arruntera iristeko: soilik % 29k lortzen dute hirugarren mailako titulua (bigarren hezkuntzaren ondokoa), desgaitasunik ez duten pertsonen % 44ren aldean.
4 aldiz aukera gehiago dituzte osasun-arretarako bete gabeko beharrak izateko. Pertsona orok du osasun-arreta prebentiborako eta tratamendu medikorako eskubidea, baina desgaitasunen bat duten pertsonentzat osasun-arreta garestiegia izan ohi da, urrun dago eta itxarote-denbora luzeen mende dago.
5etik 1 indarkeriaren biktima da. Desgaitasuna duten pertsonek, bereziki emakumeek, zaharrek eta haurrek, indarkeria eta abusuak jasateko arrisku handiagoa dute, bai etxean, bai arreta-instituzioetan: desgaitasuna duten pertsonen % 17 indarkeriaren biktima dira, desgaitasunik ez duten pertsonen % 8ren aldean.
- Europako desgaitasun-txartela: desgaitasuna duten pertsonentzat EBn bidaiatzea errazagoa izan dadin (prentsa-oharra, 2023ko azaroaren 27a)
- Desgaitasunaren Europako Txartela (erreferentziazko informazioa)
- Desgaitasunaren Europako Txartelerako eta Desgaitasuna duten Pertsonentzako Aparkatzeko Europako Txartelerako proposamenari buruzko orientazio orokorra
