Pablo García Astrain Eusko Jaurlaritzako Etxebizitza, Lurzoru eta Arkitektura zuzendariak Etxebizitza Kolektiboaren Europako lehen Saria eman du ostegun honetan. Sari berria Eusko Jaurlaritzaren ekimena da, Euskadiko Arkitektura Institutuarekin eta Arc en rêve centre d ‘architecture erakundearekin batera, eta komunitateetan eragin positiboa duten eta hiri-garapen jasangarria bultzatzen duten proiektuei eman zaie balioa, kalitatezko arkitektura sustatzearekin batera.
García Astrainek azaldu duenez, «etxebizitza kolektiboa europar nortasunaren ezaugarria da, espazio publikoa bezala, Europako hiri-kulturaren berezko berezitasuna da, eta ez esklusiboa». Zentzu horretan, zuzendariak azpimarratu du «etxebizitza publikoari dagokionez, Europako Ongizate Estatua islatzea da, haren lekukotza arkitektonikoa». «Etxebizitza kolektiboa eta etxebizitza publikoa dira Ongizate Estatuen osasun onaren edo txarraren adierazlerik onena herrialde bakoitzean, demokrazia baten kalitatea neur daiteke etxebizitza-politiken orientazio eta intentsitatearen arabera, etxebizitza kolektiboa ongizate-estatuaren eta gizarte-babeseko Europako sistemen adierazgarri gisa», Garcia Astrainen iritziz.
Lehenengo edizioan, Basileako (Suitza) Coop antzinako ardo biltegi bateko etxebizitza birmoldaketaren saria jaso du, «Etxebizitza Kolektiboaren Garapen Onena» berritze kategorian, eta La Borda, Bartzelonako etxebizitza-kooperatiba bat, eraikuntza berriko kategorian irabazle gisa.
Saria bultzatu duten erakundeek «lehen edizio honetan izandako parte-hartze handia» baloratu dute. Izan ere, «horrek erakusten du Europa ez dela soilik gizartearen eta ingurumenaren aldetik arduratsua den arkitektura baterako agertokia, baita aurrean ditugun erronkei aurre egiteko gaitasun eta ikuspegi berritzaile handiko profesionalak dituen tokia ere». Guztira, 171 hautagaitza jaso ziren Europako 19 herrialdetatik: Alemania, Austria, Belgika, Kroazia, Eslovenia, Espainia, Finlandia, Frantzia, Grezia, Hungaria, Italia, Herbehereak, Polonia, Portugal, Erresuma Batua, Errumania, Serbia, Suedia eta Suitzatik.
Erabakia hainbat diziplinatako pertsona ospetsuek hartu dute: epaimahaiburua izan den Anne Lacaton (Frantzia), arkitektoa eta 2021ean Pritzker sariaren irabazlea; Kristiaan Borret, Ganteko Unibertsitateko hiri-diseinuko irakaslea eta Brusela Hiriburuko Eskualdeko maître architecte (BMA) irakaslea; Emanuele Coccia (Italia), EHESSko irakasle elkartua (Paris, Frantzia), egile eta pentsalari bisionarioa; Fernanda Canales (Mexiko), arkitektoa eta Fernanda Canales Arquitectura enpresaren sortzailea; eta Christian Hadaller (Alemania), arkitektoa eta KOOPERATIVE GROSSSTADT eGren sortzaileetako bat.
Etxebizitza Kolektiboaren Garapen Onena berritze kategorian
Basielan Coop ardoen biltegi zaharra birmoldatzea, berritze kategorian Etxebizitza Kolektiboaren Garapen Onena izan da. Esch Sintzel Architekten taldearen lan hau 2023an amaitu zen, Basilean (Suitza). Ardoa gordetzeko eraikin bat birmoldatu zuten eta orain 64 apartamentu, kafe-taberna bat, merkataritza-gune bat, logelak, espazio kolektibo bat, terraza bat teilatuan, musika-entseguetarako aretoak, aparkalekua eta bizikletentzako aparkalekua ditu.
Coop ardo-biltegi zaharreko zutabeak dira protagonista nagusiak, eta, estudioaren arabera, «eraikinaren historia modu harrigarrian kontatzen dute». «Egiturako elementurik deigarrienak dira, eta diseinurako abiapuntu garrantzitsua dira. Bizitegi-erabilera berriaren eskala txikia izan arren, haren eragina nabaria izaten jarrai dezan, hainbat modutan azaldu eta antzeztu dira: eraikinaren zabaleran hedatzen diren apartamentuetan, bere monumentaltasun handia esperientzia bat da berez; eraikina luzetara zeharkatzen duten barruko kaleetan, sekuentzia bat bezala agertzen dira».
Zutabeak eraikinaren barne-antolaketaren abiapuntua ere dira: benetako hiri-garapena lehendik dagoenak definitzen du, baina barruko kaleetan zehar, barne-hiri bat eratzen du. Sistema horrek eskaileretarako, gela komunetarako eta garbitokietarako sarbidea emateaz gain, apartamentu mota ugari ahalbidetzen ditu belaunaldi eta bizimodu guztientzat. Solairuartean, etxeko esferak hiri-esferarekin bat egiten du: barruko kalea zeharkako atarietara irekitzen da eta etxera eskaileretatik eta arrapaletatik sartzera gonbidatzen du. Merkataritza-guneak eta kafetegia lurzoruaren mailan daude, eraikinaren goialdeetan, eta zuzenean hirira zuzentzen dira. Bide-sarea komunitate-aretoan eta teilatuko terraza kolektiboan amaitzen da.
Diseinua definitzen duten zutabeen adierazkortasunaz gain, iraunkortasun ekologikoak lehendik dagoen egituraren tratamendu arduratsua ere eragiten du. Izan ere, erabiltzen jarraitzean, eraikinaren energia grisaren % 42 aurreztu zen. Gainera, sistema fotovoltaikoak eta lurpeko uretako bero-ponpak eraikinak kontsumitzen duen energiaren bi heren sortzen dituzte.
«Proiektuak erakusten du eraikin arruntek eta erabilgarriek balioa dutela eta auzoari eta hiriari ekarpen positiboa egingo dioten sormen-proiektu berrien euskarri izan daitezkeela. Kalitatea ez ezik, bizitza gehigarria ere ematen du. Jasangarria da, hormigoizko egitura berrerabiltzeari esker, karbono-balantzean erabat kontuan hartu behar baita. Egitura hori eraikuntza berri batekin osatzen da. Eraikuntza berri horrek nortasuna eta bizitza berri bat ematen dizkio lekuari. Arkitekturari dagokionez, bizitzeko modu berri bat eta existitzen den egitura bat berrasmatzeko beharrezkoa den irudimena erakusten ditu. Erakusten du dagoena eraldatzeak etxebizitza berri eta ustekabeko baten kalitatea sortzen duela, tipologia estandarrei aurre egiten diena. Eraikinaren azpiegitura kolektiboari dagokionez, partekatzen duten bizitza ospatu eta errazten duten espazio kolektiboak ditu», nabarmendu du epaimahaiak.
Etxebizitza Kolektiboen Garapen Onena eraikuntza berriko kategorian
Bestalde, La Borda Etxebizitza Kolektiboen Garapen Onena eraikuntza berriko kategorian izan da garaile. La Borda Bartzelonako etxebizitza sozialen parkeko etxebizitza-kooperatiba bat da. Lacoleko taldeak eta La Borda kooperatibak lehentasuna eman zioten ingurumenari ahalik eta inpaktu txikiena eragingo zion eraikin bat egiteari, bai eraikuntzari bai bizitza baliagarriari dagokionez, eta, aldi berean, biztanleentzako pobrezia energetikoaren arriskua minimizatu zen. 2018an amaitua, zurezko eraikuntza da. 28 etxebizitza eta espazio komun gehiago ditu, eta korridoreak eta zirkulazioak egonaldi-, erlaxazio- eta sozializazio-espazio bihurtzen dira. La Borda da gaur egun Espainian zurezko egitura duen eraikinik garaiena.
Lacolen arabera, «La Bordako eredu komunitarioak, sustapen publiko edo pribatu tradizionalenen aurkakoa, etxebizitza kolektiboko proiektu arkitektonikoei ezartzen zaizkien muga garrantzitsu batzuk gainditzea ahalbidetu du. Sektore publikoan, etorkizuneko erabiltzailearekiko beldurrak, erabat ezezaguna denak, eragotzi egiten du bizimodu normalizatuan eragina izan dezaketen aldaketak sartzea. Sustatzaile pribatuen kasuan, etxebizitza pobretzen duten merkatuaren logikak ezartzen dira, kontsumo-objektu batekin parekatzea errazteko. Urbanizazio-prozesuaren berrikuntza funtsezkoa izan da arkitektura bere formalizaziotik haratago lantzeko. Proiektuan erantzun zuzena duten eredu honen bost ezaugarri identifikatzen ditugu: autosustapena, erabilera-eskubidea, bizitza komunitarioa, jasangarritasuna eta eskuragarritasuna».
28 etxebizitzek 40, 60 edo 75m² dituzte, eta espazio komunitarioek espazio pribatutik publikora aldatzea ahalbidetzen dute, elkarrekin bizitzea bultzatuz. Elementu hauen inguruan egituratzen dira: erdiko patio baten, sukalde-jantokiaren, garbitegiaren, erabilera anitzeko espazioaren, gonbidatuentzako espazioaren, osasun- eta laguntza-espazioaren, solairu bakoitzeko biltegiaren eta kanpoaldeko eta kanpoaldeko espazioen (patioa eta estalkiak). «Etorkizuneko erabiltzaileek prozesuan (diseinua, eraikuntza eta erabilera) izan zuten parte-hartzea izan zen proiektuaren aldagairik garrantzitsuena eta bereizgarriena, eta haien premia espezifikoak ezagutzeko eta haiekin proiektatzeko aukera sortu zuen», gaineratu dute Lacoletik.
Gainera, eraikinak hasieratik bilatu zuen energia-eskaria murriztea, programa optimizatuz, lurpeko aparkalekuari uko eginez, zerbitzuak elkartuz eta etxebizitzen azalera murriztuz. Sei solairuko egitura zur kontraijeztuarekin egin da, material arina, kalitate handikoa eta berriztagarria. Estrategia bioklimatiko pasiboak ere garatu ziren energia-kontsumo ia nulurako eta, beraz, etxebizitzetan erosotasuna izateko kostu txikiagoan. Estrategia horien artean daude, besteak beste, patioa neguan eguzki-erradiazioa hartzea eta udan aireztatzeko tximinia-efektua izatea ahalbidetzen duen berotegiarekin estaltzea; edo biomasa-galdara zentralizatu bat, energia-ekoizpenaren azpiegitura optimizatzea eta eraikin osoaren zerbitzura dagoen errendimendua eta teknologia hobetzea ahalbidetzen duena.
«Hiriko etxebizitza kolektiboen garapenaren adibide nabarmena da, prozesuaren fase guztietan. Anbizioa eraikinaren eskalatik haratago doa, auzo osoa berroneratzeko goranzko prozesu baten parte baita. Etxebizitzaren kontzeptuak bizitzaren eta bizikidetzaren irudimen berria ematen du. Gizabanakoen, elkarrekin bizitzearen eta konpromiso publikoaren arteko bizikidetza arrakastatsua da. Arkitekturak eskuzabaltasuna ematen du, eta erakusten du bizitza garaikidearen mugak eraldatzeak erronka teknikoak baliabide bihurtzen dituela, eta beste modu batera ekin dakiokeela, bizi-kalitateari lehentasuna emanez. Eredu kooperatiboa etxebizitzen ekoizpenaren eredu alternatibo gisa sartzea ekarpen garrantzitsutzat hartu behar da eskuragarritasunaren eta kalitatearen auzian», nabarmendu du epaimahaiak.
