Amaia Barredo Eusko Jaurlaritzako Elikadura, Landa Garapen, Nekazaritza eta Arrantzako sailburuak gaur goizean Zaldibian, ENBAk antolatutako jardunaldi tekniko batean, esan duenez, “esne-behien sektorea estrategikoa da Euskadin, eta Eusko Jaurlaritzatik oso modu berezian babesten dugu euskal abeltzainen kolektiboa lehentasun gisa jartzen duen legegintzaldiko plan handinahiko baten babesean”.
“Sektorearekin batera, Euskadin esne-behien hazienda indartzeko plan sektorial bat egitea sustatuko dugu. Azken batean, prezioen egiturazko arazoek, jasangarritasunaren presioak eta osasun-mehatxuek agerian uzten dute sektoreak egokitzen jarraitu behar duela bideragarritasuna eta balio erantsia ziurtatzeko”, azpimarratu du Amaia Barredok Goizane zentroan.
Jardunaldia ENBA nekazaritza-erakundeak antolatu du esnearen sektoreak bizi duen unea aztertzeko eta ekoizleek, gizarte-eragileek, kooperatibek, industriak eta salmenta-zentroek iritziak partekatzea bultzatzeko. Topaketa Zaldibiako Goizane zentroan egin da, eta Amaia Barredorekin batera, Santiago de Compostelako Unibertsitateko Francisco Sineirok eta Jorge Santisok “Esnekien merkatua Espainian: azkenaldiko bilakaera eta etorkizuneko perspektibak” gaia azaldu dute.
“Ezin gara fidatu, urte ezegonkorrak izango baitira, baita etengabeko paradigma-aldaketak ere, eta, errezeta gisa, prezioen egonkortasuna eta, batez ere, horien definizioan benetako gardentasuna eskatuko dute. Horiek dira ekoizleen sektoreari eta gainerako kate-osoari ekonomia egonkorra eta etorkizunera begira bideragarria mantentzea ahalbidetuko dieten gakoak”, aipatu du Amaia Barredok.
Balio-katea
Sailburuak adierazi duenez, “Eusko Jaurlaritzatik, epe laburrera, Balio Katearen Legearekin zerikusia duen guztiarekin adostutako konpromisoak aktibatuko ditugu, bai jardunbide egokien kodean bai Behatokiaren orientazio hobearekin. Gainera, sektorearekin batera, Euskadin esne-behien hazienda indartzeko plan sektorial bat egitea sustatuko dugu”.
Barredoren ustez, “prezioen egiturazko arazoek, jasangarritasunaren presioak eta osasun-mehatxuek agerian uzten dute sektoreak egokitzen jarraitu behar duela bere bideragarritasuna ziurtatzeko. Orekarako deia egiten dut, beraz”.
Behi-aziendari dagokionez, Amaia Barredoren ustez, “kultura-adierazpenetik eta gure nekazaritza-errealitatearen parte izatetik haratago, sektore garrantzitsua da, bai ikuspegi ekonomikotik, ondasunak sortzen dituelako, bai landa-garapenaren ikuspegitik, beste jarduera ekonomiko batzuek finkatu ezin duten biztanleria finkatzen duelako. Ez da ahaztu behar, enuntziatu horren atzean beste errealitate batzuk ere badaudela, eta sektorea merkatu-tentsio batean bizi dela, eta gero eta eragin gehiago jasaten dituela kanpoko lehia indartsu batean. Eskaintza- eta eskari-prozesu tirabiratsuen mende dago, eta horrek etengabe egokitzen aritzea eskatzen dio”.
Barredo sailburuak uste du azken hamarkada honetan esnearen sektoreak, orokorrean, bizi duen egoera zaila dela. Arrazoi nagusien artean nabarmendu ditu “kuotak kentzea, Europan eta Estatuan esnearen ekoizpena handitzea, esne freskoaren kontsumoa jaistea, Europako herrialdeetatik Estatuko merkaturako gazta-inportazioak eta esne-eskaintza handiegia munduko merkatuan dagoen eskaerarako”.
“Euskadi ez dago egoera horretatik kanpora, nahiz eta eragin txikiagoa izan duen, batez ere euskal ekoizpen-sektorearen egituraketari esker. Horrela, gure esne-sektorea oso erresilientea, dinamikoa, bokazionala eta gero eta teknifikatuagoa da, baina eredua ustiategi txikietan oinarritzen da, atomizatua da, familia-oinarrikoa eta hazkunde mugatukoa lurraren erabilgarritasuna dela-eta”, adierazi du.
Amaia Barredoren ustez, “Euskadin ustiategi txikietan oinarritutako eredu batetik abiatzen gara, eta ekoizpenean intentsiboagoa den eredu batekin bizi eta lehiatzen da. Hori dela eta, eta errentagarritasuna, merkatuen aldakortasuna eta aurrerapen teknologikoak direla-eta, bi ereduen arteko konbergentzia gertatzen ari da eta pixkanaka desagertzen ari dira, erretiro- edo ondorengotza-prozesuen edo errentagarritasunik ezaren ondorioz, euren ekoizpen-prozesuekin jarraitu ezin duten ustiategi txikiak”.
18 mila behi
Errealitate hori mugatzeko, Barredok hainbat datu eman ditu: 2024an, Euskadin bi urtetik gorako 17.800 behi baino gehiago daude (kopuruak % 12 egin du behera azken hiru urteetan); jezteko behiak dituzten 409 ustiategi daude (kopuru hori % 13 jaitsi da azken hiru urteetan).
Euskadiko profesionalen kopuruari buruzko datuek ere behera egin dute. 2021ean 11.600 profesional zeuden, eta orain 9.484 dira, -% 19. Sektorearen zahartzea eta belaunaldien erreleborik eza ere aztertu ditu sailburuak, “horrek denongan du eragina, bai sektorean bai administrazioan, eta talentua erakartzeko eta belaunaldien arteko erreleboa sustatzeko neurriak hartzea eskatzen digu, sektorearen jarraipena bermatzeko”.
Erreleboa
Eusko Jaurlaritzak, foru-aldundiekin koordinatuta, belaunaldien erreleborako estrategia integrala bultzatzen du, hamar bat neurri aktibatuz, eta horien edukia 2025eko lehenengo hiruhilekoan aurkeztuko da. Sektorean eragin handia duen bigarren gaia gaixotasun emergenteak dira, hala nola Gaixotasun Hemorragiko Epizootikoa eta Mingain Urdina, Europa hego-mendebalde osoko ganaduari eragiten diotenak.
“Abereen osasunak kezkatzen gaitu, eta horrek horien produktibitatean izan dezakeen eraginak, bai eta nahitaez ezarritako eta eragindako beste ondorio batzuek ere, besteak beste, kostuak handitzen eta ekoizpena murrizten duten murrizketa sanitarioek. Ingurumen-gaiak ere erne jarraitzen ditugu”, azpimarratu du Amaia Barredok.
Bere ustez, “beharrezkoa da ingurumenera egokitzen diren eta ingurumena errespetatzen duten ekoizpen-ereduak ezartzea, jarduerak sortzen duen inpaktua minimizatzeko irtenbideak ezarriz. Neurri batzuk, esate baterako karbono-aztarna gutxiko lehengaiak dituzten pentsuen formulazio berriak, metano-emisioak gutxitzen dituzten aditiboen erabilera edo ekoizpenaren efizientzia aurrerapen genetikoen edo baserrietako maneiu jasangarriagoen bidez optimizatzea, ekimen baliagarriak izan daitezke helburu horretarako, eta, gainera, ustiategien azken-lehiakortasuna hobetzen lagundu dezakete”.
Onaldia
Barredok ez du baztertzen merkatuak, epe laburrean, “onaldia izatea, sumatzen baita edari begetalen hazkundea gelditu egingo dela eta esneki tradizionalen eskaria eta elikagai prozesatuen osagai gisa esnekien erabilera lehengoratzen ari direla, eta jogurten, postreen eta esne-hautsa bezalako produktuen salmentek gora egin dutela. Koipearen prezioarekin ikusten ari gara, hil honetan 11€/kg-ra iritsi baita”.
Bestalde, Barredoren ustez “sektorea balio erantsiko proiektu batzuk lantzen hasi da, hala nola, deribatuak eta beste esneki batzuk, diru-sarreren bateragarritasuna ahalbidetzen dutenak”.
Nerea Arroyok eta Iñigo Aranburuk, Kaiku Kooperatibakoak, azaldu dute tokiko enpresa bat nola lehiatu daitekeen egungo merkatuan. Horrez gainera, Euskadiko esne-sektorearen errentagarritasunaren bilakaera, prezioak, kostuak eta laguntzak eztabaidatu dira Lursail kudeaketa-zentroen ponentzia batean.
Esne-sektorearen dibertsifikazioa, gaur egungo egoera eta etorkizunera begirako aukerak gaiaren inguruan egindako mahai-inguruan Aritz Eizagirrek (Xarrondo esnekiak), Arantxa Goenagak (Goenaga yogurrak), Iker Markinezek (Kaxola), Iosu Garaialdek (HAZI) eta Malen Sarasuak (Leartiker) parte hartu dute, eta Xabier Arruti diputatuak eman dio amaiera jardunaldiari.
