Memoriaren Nafarroako Institutuaren (MNI) ‘3.526*’ argazki erakusketa gaur iritsi da Iruñeko Civivox Kondestablera. Gaur goizeko irekiera ekitaldian, Ana Ollo Nafarroako Gobernuko lehendakariorde eta Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako kontseilariak parte hartu du, erakusketaren egileak, Ángel Sánchez Garro argazkilari eta dokumentalista iruindarrak eta MNIko lantaldeko kideek lagunduta. Erakusketa otsailaren 16ra arte egongo da ikusgai. Ekimena Memoria eta Bizikidetzako, Kanpo Ekintzako eta Euskarako departamentuak, toki-erakundeekin lankidetzan, publiko orokorrarentzat egindako dokumentazio- eta sentsibilizazio-lanen barruan kokatzen da.
‘3.526*’ hitzak 1936ko uztailean izandako kolpe militarraren ondorioz Nafarroan eraildako pertsonei egiten die erreferentzia, bertan ez baitzen gerra-fronterik izan. Erakusketa honek Nafarroan dauden 200 hobietatik 39 erretratatzen ditu. Bertan, nortasun ezaguneko 565 pertsona eta beste 106 ezezagun hil zituzten. Beraz, 671 pertsona guztira, erakusketa honi izenburua ematen dion zifraren bosten bat. Horiek guztiak inolako lege-prozedurarik gabe erail zituzten, 1936ko uztailean matxinatuek sortu nahi izan zuten ordena berriaren izenean. Ordena horrek lau hamarkadako diktadura ekarri zuen.
Ángel Sánchez Garro argazkilari eta dokumentalista iruindarraren irudiek osatzen dute lana, eta Zizur Nagusiko argazkigintza tailerreko kide da. Bere lanetan Nafarroako gai sozial, etnografiko eta kulturalekiko kezka islatzen du, memoria pertsonala zein kolektiboa kontuan hartuz. Egilearen hitzetan, «txikitan bizi eta jolasten nintzen kalean, 200 metro baino ez luze ez zenean, 18 pertsona etxetik indarrez atera eta bizirik itzuli ez zirela jakiteak eragin zidan inpresiotik sortu zen proiektu honen ideia».
Zenbakiak estatistika soil gisa uler daitezke. Hori dela eta, eraildako pertsona horietako batzuk bizi ziren etxebizitzetako atarietako argazkiek iradokitzen dute kopuru bakoitzaren atzean bizitza etena dagoela, aldarrikapenak eta itxaropen itoak, eta bizirik iraun zutenak isiltasunera eta ikusezintasunera murrizteko asmoa dagoela. Estrategia horren aurrean, familien, bizilagunen eta gizarte zibilaren erresistentziak eta oroimenak lortu du, ahalegin handiz, haien izenak ez ahaztea eta, ahal izan denean, haien gorputzak berreskuratzea.
Sánchez Garroren begirada hobien eta biktimen lagin esanguratsu batean gelditu da. Horiekin guztiak ordezkatzea da asmoa. Izan ere, bere ibilbideek militantzia eta bizi-ibilbide desberdinei buruz hitz egiten badute ere, bere amaiera oso antzekoa izan zen. Kolpe militarraren ondoren, atxilotu egin zituzten zerrenda beltzetan agertzeagatik, eta, kasu askotan, egunak, asteak eta hilabeteak eman zituzten atxilotze-zentroetan. Inolako epaiketarik egin gabe, talde militar eta paramilitarrek (karlistak eta falangistak) hil zituzten, eta ez zieten ehorzketa duina ematea onartu.
Oroibidea atari digitalak, Nafarroako Memoria Historikoaren Leku izendatuak, hurbilketa bat eskaintzen du pertsona horietako bakoitzaren biografiara, baita erakusketan agertzen ez diren eta 1936an II. Errepublikaren aurka matxinatu zirenek zabaldutako garbiketa politikoaren eraso bera jasan zuten pertsona guztien biografiara ere.
