“Ez zarete pertsona anonimoak eta ETAk herrialde honetatik ezabatu nahi izan zituen kontzeptuak. Pertsonak zarete, hezur-haragizko pertsonak”. Berdintasun, Justizia eta Gizarte Politiketako sailburu Beatriz Artolazabalek hitz horiekin aipatu ditu ETAk 1968 eta 1979 bitartean hil zituen 86 biktimak (haien kasuak ez dira ebatzi). Biktima horietako hogei baten senideen aurrean, Artolazabalek onartu du “ezin dizuego bizitza itzuli, baina duintasuna itzuliko dizuegu”.
Bilboko Deustuko Unibertsitateko Liburutegian izan da gaur arratsaldean Artolazabal Saileko Giza Eskubideen, Biktimen eta Aniztasunaren Zuzendaritzak Terrorismoaren Biktimen Elkartearekin lankidetzan prestatu duen Oroimen eta Aintzatespen-koadernoak banatzeko ekitaldia. Ekitaldian, sailburua buru izan dela, 86 biktimetatik hogeiren baten familiakoak izan dira, baita Jose Antonio Rodríguez Ranz Giza Eskubideen sailburuordea eta Monika Hernando Giza Eskubideen, Biktimen eta Aniztasunaren zuzendaria ere; María Teresa Araluce AVTko lehendakaria, Miguel Folguera kontseilaria eta Carmen Ladrón de Guevara aholkulari juridikoa.
Ekitaldia hasi baino lehen, minutu bateko isilunea egin da biktima guztien oroimenean, Beatriz Artolazabal sailburuak abenduaren 17an Luis Santos Hernández eta Argimiro García Estévez ere hil zituztela gogoratu eta gero, biak 1974an eta Arrasaten, eta Diego Fernández Montes 1978an Donostian.
86 Oroimen eta Errekonozimendu Koadernoek dosier batean jasotzen dituzte ETAren terrorismoaren biktimak nortzuk izan ziren, nola bizi izan ziren eta nola hil ziren 1968 eta 1979 bitartean, bai eta senideek AVTren laguntzarekin emandako material grafiko askotarikoa ere. Era berean, Iñigo Urkullu lehendakariak sinatutako agiri batean, adierazten du “Eusko Jaurlaritzak biktimaren familiari egiten dion aitorpen instituzionala”, “egirako eta justiziarako eskubideari egindako ekarpen gisa”, eta hilketa bakoitzaren injustizia azpimarratzen du. Dokumentuan, lehendakariak bat egiten du “familia osoarekin biktimaren oroitzapen, aintzatespen eta omenaldiarekin”. Testuak, azkenik, honako hau dio: “oroimena mantentzeak lagundu egiten du antzeko zerbait berriro gerta ez dadin”.
Gaur egun, Eusko Jaurlaritzak ebatzi gabeko berrogeita hamar kasu ditu oraindik, eta kasu horietan lanean jarraitzen du.
Egia izateko eskubidea
Artolazabalek balioa eman die Koadernoei; izan ere, “ebazten ez diren edo erabat argitzen ez diren kasuetan, zuen egiarako eskubideari ekarpen bat dira; egia merezi duzue. Koaderno hauek egia horretan lagundu nahi dute”.
Ildo horretatik, ekintza honen hiru helburu azpimarratu ditu: “Zuen oroimena bizirik mantentzea, familiei laguntzea eta terrorismoaren biktimekiko konpromisoa sendotzea”.
Beatriz Artolazabalek banan-banan aipatu ditu biktimak erail zituzten herriak, “inoiz egin beharko ez genukeen irudizko mapa baten” zati gisa. “Udalerri horietan, zigorrik gabe eta bidegabeki hil zituzten zuen senarrak, gurasoak, anai-arrebak, koinatuak, lagunak…” esan du, eta, aldi berean, ETAren “basakeria eta zentzugabekeriaz” hitz egin du diktaduraren azken urteetan eta demokraziaren hasieran.
“Gogoratu nahi zaituztegu”, jarraitu du, “zareten bezala: zerbitzariak, bake-epaileak, saltzaileak, guardia zibilak, polizia nazionalak, udaltzaingoak, taxi-gidariak, kazetariak…”. Hori da Oroimen eta Azterketa Koaderno hauen esanahia: “Zuen memoria betierekoa egitea”.
Artolazabal sailburuak “laguntza, maitasuna eta hurbiltasuna” eskaini die biktimen familiei, eta berriz ere aitortu du “urteetan transmititzen jakin ez duguna” dela. Eta sakondu egin du: “Uste dugu hori horrela aitortu behar dugula”.
Hitzaldiaren amaieran, Artolazabalek aintzatespen-hitzak izan ditu AVTrentzat, “Koadernoek atentatuei eta sumario judizialei buruz eskura dagoen informazioaren zati handi bat zor baitiote”. Azkenik, aretoan dauden senitartekoen biktimak izendatu ditu, eta onartu du horiek guztiak “gure herritarrak zirela eta, gaurtik aurrera, guztion oroimena ere badirela”.
Aurresku baten eta familiaren argazkiaren ondoren, ekitaldiaren bigarren zatia egin da, eta hiru familiaren testigantzak izan ditu.
Sonia Hernando kazetaria ekitaldi osoaren gidaria izan da, eta hizlari-solasaldian parte hartu dute: Jose Maria Garcia, Argimiro Garciaren semea, 1974ko abenduaren 17an eraila; Rosa Vadillo Uranga, Epifanio Benito Vidal Vazquezen alarguna, 1978ko urriaren 25ean eraila; eta Eulalia Rodríguez, Jesus Maria Colomo Rodriguezen alarguna, 1979ko uztailaren 21ean eraila.
Beti Jai Alai Dantza Taldeko dantzariek, Jon de la Hera eta Alazne Zabalak, aurreskua dantzatu dute; Jose Bixente Arriola eta Javi Mugerza musikariek, berriz, Agur Jaunak interpretatu dute minutu bateko isilunean.
Euterpe harirako hirukoteak, berriz, hainbat musika-pieza jo ditu ekitaldian zehar: Ennio Morriconeren El Oboe de Gabriel, hasieran; eta Canon de Pachelbel, Leonard Cohenen Hallelujah, Bachen Air eta Pietro Mascagnter-en Cavallería rusticana, Kuadernoak ematerakoan. Cold Play-ren Viva la vida interpretazioarekin amaitu da ekitaldia.
