Gaur eguerdian, Pragako Strasnice hilerrian, Angel Lekuona busturiarra gogoratzeko ekitaldia egin da. 1945eko apirilaren 10ean fusilatu zuten Angel Lekuona, Hirugarren Reicheko kontzentrazio-esparru batean preso zegoela, Frantziatik erbesteratua izan ondoren, Gerra Zibilaren ondoren erbesteratu zen. Berarekin batera, beste sei espainiar ere ere izan dira gogoan: Enric Moner, Pedro Raga, Antonio Medina, Rafael Moya eta Antonio Clemente.
Aintzane Ezenarro, Gogora Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutuko zuzendaria, Eusko Jaurlaritzaren izenean izan da ekitaldi instituzional honetan, Angel Lekuonaren familiarekin batera. Anton Gandariasek, Lekuonaren ilobak, hilerriko erakunde arduradunen laguntza eskertu familiei gertakarien inguruko dokumentazioa eskuratzen laguntzeagatik eta ikertzaileei gertatutakoak argitzen egindako lanagatik.
Zazpi biktima horiek oroitzeko eta aitortzeko ekitaldi hori batera bultzatu dute Pragako Udalak, Strasnice hilerriko arduradunek (biktimen memoriala bertan dago) eta Hradischko eremuko deportatuen memoria zaintzeko lantaldeak (biktimen senitartekoek eta ikertzaileek osatua). Talde hori lanean ari da gertakariak argitzeko, ikerketa historikoaren bidez gertatukoa salatzeko eta deportatuen memoria babesteko.
Gaur eguerdian, biktimen familiek pertsona oso berezi bat ezautzeko aukera izan dute: František Suchým, (semea)ren alargunarekin. 1945ean, František Suchým, aita (izen bera zuten aita eta semeak Straniceko errausketa-labe zibilaren administratzailea zen. Naziek beratar eramaten zituzten Hradischkon, Flossenbürgeko kontzentrazio-esparruaren menpeko azpieremu txiki batean hiltzen zituztenen gorpuak. Baina berak, ez zuen obeditu, banaka bildu zituen gorputz bakoitzaren errautsak hautestontzi bereizietan, eta, semearekin batera, hildakoaren izena idatzi zuen zerrenda batean, eta ontziak hilerrian ezkutatu zituen. Dokumentazioari esker, familiek jakin ahal izan dute euren gertukoak leku horretan erraustu zituztela, eta baita errautsak ere, Pragako hilerriko memorialean daudela.
Memoria ekitaldia Busturian
Angel Lekuonaren errautsak Straniceko (Praga) errausketa-labe zibilaren memorialean jarraituko dute. Haraino, haren familiak sorterriko lurra eraman du, Busturiako Altamira auzoko Apraize baserriko lurra.
Maiatzean, Busturiako Udalak eta Gogorak oroitzapenezko plaka-baldosa bat jarriko dute udalerrian bertan, Stolpersteine izenekoa, Angel Lekuonaren jaiotza- eta heriotza-datarekin eta izenarekin. Stolpersteine proiektua deportazioaren ondorioz hildakoen oroimena bizirik mantentzeko ekimena da. Gaur egun, 79.000 baldosa baino gehiago daude Europako 25 herrialdetan.
Angel Lekuona Busturian jaio zen, 1913ko martxoaren 1ean, Gerra Zibilean Errepublikaren alde borrokatu zen eta horrek erbestera eraman zuen gerra ostean, Frantziara. Han hainbat kontzentrazio esparrutan egon zen, eta behin naziek Frantzia okupatu zutenean, deportatu, eta beste hainbat esparrutatik pasa ostean, 1945eko apirilaren 10ean fusilatu zuten, Hraistkon, Hirugarren Reicheko kontzentrazio-esparru batean, gaur egungo Txekiar Errepublikarrean.
Euskal deportatuak
2020an, Gogora Memoriaren, Bizikidetzaren eta Giza Eskubideen Institutuak ikerketa bat argitaratu zuen gai honen inguruan: ¿Hirugarren Reicheko (1940-1945) esparruetara deportatutako euskaldunak’. Ikerketa horretatik honako datu hauek ondorioztatzen dira:
• 253 pertsona deportatu zituzten.
• Horietatik 113 hil ziren, 125 bizirik irten ziren.
• Ez dakigu zer gertatu zaien beste 15 pertsonari.
Horrek esan nahi du ia bizirik atera ziren pertsona adina hildako (% 47) egon zirela (% 53). Gainera, oso deigarria da Mauthausen eremuko hildakoen kopurua, deportazioan hil ziren euskaldun guztien bi heren (% 65) akabatu baitzituzten.
Zifra horiek etorkizunean aldaketak izan ditzakete, ikerketa berriekin; izan ere, euskal deportatuen dokumentu-arrastoa hainbat herrialdetan sakabanatuta dago, nolabaiteko konplexutasuna dakar eta biktima kopuru handi baten artean ikertu behar da.
Gainera, komeni da bizirik atera zirenei buruzko dokumentazioan islatzen den zerbait gogoan izatea: horietako asko askatu ondorengo aste eta hilabeteetan hil ziren. Urte batzuk geroago hil zenik ere bada, baina presoladi hark utzitako arrastoen ondorioz.
