HelpAge Internacional España Fundazioak, Valentziako Unibertsitateko Giza Eskubideen Institutuarekin batera (IDH-UV), txosten bat argitaratu berri du. Txosten horretan zainketen-ereduaren krisia deskribatzen da adinekoen eskubideen ikuspegitik, eta politika publikoek egungo premiei erantzungo dien zainketen-eredu berri bat garatzeko aurre egin beharko dieten erronkak aztertzen dira.
Zainketen kontzeptualizaziotik abiatzen da txostena, eta onartzen du ‘kontzeptu konplexua eta eraikitzen ari dena dela’. Horretarako, zainketa hainbat faktore eta eragilek esku hartzen duten prozesu gisa deskribatzen du, baina funtsean, honela defini daiteke: ‘pertsonei beren autonomian laguntzea, eguneroko bizitzan moldatzen laguntzea’. Horrekin jarraituz, zainketak ‘gizakien biziraupena eta ongizatea ziurtatzera bideratutako jardunbide indibidualak eta sozialak biltzen ditu.’
Bi definizio horiek oinarri hartuta, makro eta mikro mailako zainketen kontzeptuaren hurbilketa desberdinak egiten dira, eta adineko pertsonei zuzendutako zainketen tipologia desberdinak bereizten dira, nolabaiteko mendetasun-maila izatearen arabera. Bereziki aipatu behar da zainketa onaren kontzeptua: pertsonak prozesuaren erdigunean jartzen ditu, eta arreta beren behar eta helburu pertsonalak asetzera bideratzen du. Txostenaren egileek adierazten duten bezala, ‘zainketa ona autonomia ahal den alderdi guztietan sustatzea da, pertsonak bere bizitzaren ahalik eta kontrol handiena izaten jarrai dezan, mendekotasun-egoeratik harago. Beraz, harreman zuzena du autodeterminazioarekin eta erabakitzeko eskubidearekin.’
Ikuspegi horretatik, ondo zaintzeak esan nahi du adinekoen lehentasunak eta bizitza-proiektua kontuan hartzea, eta, zentzu horretan, esanahi berezia hartzen dute inguruneak, pertsonen bizi-estiloetara egokitzeko aukerak eta komunitatearekiko harremanei eusteak. Bestela esanda, ‘Gaizki zaintzeak adinekoari buruzko estereotipo negatiboak txertatzen ditu, intimitatea erabiltzeko espazioak saihesten ditu, ordutegi zurrunak ezartzen ditu, jarduera uniformeak proposatzen ditu, instituzionalizatzen du eta arreta gutxi ematen dio zaintzako profesionalen prestakuntzari’.
Era berean, txostenak adierazten du zahartze optimoa lortzeko zaintzaileei eta zaintzak ematen dituzten beste eragile batzuei ere arreta eman behar zaiela. Azken hamarkadetan abian jarritako berdintasun-politikak gorabehera, ezinbestekoa da zaintza-arrakalaz hitz egiten jarraitzea; izan ere, arrakala horren arabera, emakumeek jarraitzen dute familia-ingurunean emandako zainketen pisu handiagoa arrastatzen.
Pandemiak agerian utzi du egungo zainketa-eredua, nagusiki asistentziala dena, gainditu egin dela gizarte baten egungo beharrekin, gizarte horrek zahartzen eta bizi-urteak luzatzen baititu; horregatik, beharrezkoa da politika publikoak berrantolatzea eta zainketa-eredu berri bat eraikitzea, pertsonak duintzeko eta zainduak izateko eskubidea bermatzeko.
Elementu horrek funtsezko dimentsioa hartzen du eremu politikoan eta juridikoan; izan ere, zainketak adineko pertsonen eskubide gisa konfiguratzeak berekin dakar agente hornitzaile batek (Estatua zein hirugarrenak) bilatu edo eman behar dituen ekintzen eta esku-hartzeen sistema arautu bat garatzea. Agente horiek, gainera, adinekoen duintasuna babestu behar dute, eta adineko horiek askotan murriztu egiten dute autonomia galtzearen ondorioz. Txostenaren egileak aipatuz. Adinekoei eragiten dieten ‘erabakiak hartzen direnean (ospitaleratzeari berari buruz, zaintzen dituenari buruz, paseoen ordutegiei buruz, hartzen dituzten otorduei buruz), kontsultarik egin gabe, irizpiderik ez dutela edo irizpiderik ez dutela onartzen delako, edo hori garrantzitsua ez dela uste delako, haien autonomiaren aurka egiten da.’
Eremu subjektiboan, ez da ahaztu behar Espainiako adineko pertsona gehienek ( % 73, CIS erakundearen 2009ko datuen arabera) nahiago dutela zaintzaile informalek zaindu (ezkontideak edo bikotekideak, seme-alabek edo beste senide edo lagun batek).
Laguntza formaleko figurek (zerbitzu publiko edo pribatuen zaintzaileak) zertxobait gora egin badute ere, familiek zainketak ematea adineko pertsona gehienek adierazitako nahia da oraindik ere, beraz zainketa-eredu berri bat eraikitzean, arreta berezia jarri behar zaio zaintza-lanen duintasunari eta lan horiek egiteko enplegatzen diren pertsonen lan-baldintzei.
Zainketa jaso nahi duten tokiari dagokionez, berriki egindako azterlan baten arabera, adinekoen % 78k nahiago dute beren etxebizitzan geratu (Costa-Font, Elvira eta Miró, 2009), erakundeetan edo seme-alabekin bizi baino lehen. Hala ere, horretaz gain, beste aukera batzuk ere zehaztu dira, hala nola ‘premia berrietara egokitutako eta laguntza-guneetatik gertuago dagoen egoitza berri batera joatea, edo lankidetza-etxebizitzaren formatuan.’
Hala ere, etxean jarraitzeak gizarte baliabide eta soziosanitarioen multzo bat garatzea edo handitzea eskatzen du, segurtasun eta kalitate-baldintzetan iraun ahal izateko. Horien artean, alde batera utz daitezke etxebizitza birgaitzeko edo egokitzeko programak, telelaguntza-zerbitzua, etxez etxeko laguntza-zerbitzua edo janari beroa egunero banatzeko programak.
Alderdi horrek garrantzi berezia hartzen du egungo zainketa-sisteman, gizarte-zerbitzuetan eta iraupen luzeko zainketetara bideratutako programetan inbertsio publiko txikia baitu. Txostenean adierazten den bezala, ‘Espainian zainketa informalaren pisuak (…) eta zainketa jarduera pribatu gisa konnotatzeak eragin du zainketak behar dituzten biztanleria-taldeei laguntzera bideratutako gastu publikoa oso modu larrian arrazoitzea, zaintzaren erantzukizunaren pisua familietara eramanez. Espainian eta, oro har, Mediterraneoko ongizate-erregimen guztietan ezarritako gizarte-politikek laguntza txikia ematen dute, eta baliabide ekonomiko eta sozial propiorik ez dutela egiaztatzen duten biztanleei zuzenduta daude.’
Hala eta guztiz ere, beharrezkoa da zainketa-eredua birplanteatzea eta gizarte eta aldaketa demografiko berrienekin bat datorren eraldaketa bat egitea, luzetarako ikuspegiarekin (bizitza-zikloaren ikuspegitik) eta lehentasun handiarekin Estatuko agenda politikoan. Ildo horretan, txostenak eredu berri horren gakoak zehazten ditu. Eredu horrek, adinekoen eskubideetan oinarrituta, honako funtsezko ildo hauek biltzen ditu, besteak beste: ikusgarritasuna (zainketak eztabaida publikoan kokatzea), arreta pertsonarengan zentratuta (haren itxaropenak, nahiak eta haren bizi-historiari dagokionez); zainketak aurreikusten dituzten eragile guztien arteko erantzunkidetasuna (Estatua, adinekoen kolektiboa, haien familiak edo komunitatea); koordinazio soziosanitarioa zentzu zabalean (gizarte eta osasun-zerbitzuek ez ezik, familiek, udal, eskualde, autonomia eta estatu-administrazioek, sektore publikoak eta pribatuak, hirugarren sektoreak, enpresa-sektoreak eta unibertsitate-sektoreak ere parte hartu behar dute); komunitatea, tokiko garapena eta genero-ikuspegia sustatzea.
Txosten osoa kontsultatzeko, sakatu ondorengo estekan: ‘Adinekoen zainketetarako eskubidea. HelpAge International España Fundazioa 2021‘
