Eusko Jaurlaritzak Erronka Demografikorako 2030 Euskal Estrategia onartu du

Gobernu Kontseiluak gaur egindako bilkuran, erronka demografikorako 2030 Euskal Estrategia onartu du. Estrategiak guztira 36 ekimen osagarri bildu ditu, helburu berarekin: susperraldi demografikoaren aldeko neurri eta baldintzen ekosistema eratzea. Onartutako neurrien artean, honako hauek nabarmendu behar dira: 3 urtera arteko seme edo alaba bakoitzeko 200 euroko laguntza hilean, ekintzailetzarako, prestakuntzarako edo gazteentzako etxebizitzako proiektuetarako maileguak, edo 0 eta 2 urte bitarteko haur-eskolen doakotasuna.

Maiatzaren 18an, erronka demografikoari buruz Eusko Legebiltzarrak egindako Osoko Bilkura Monografikoan onartutako ebazpen guztiak (74) jaso dira estrategiaren aurreikuspenetan. Ebazpen horietako asko oposizioko alderdi guztien aldeko botoarekin onartu ziren. Egoera horrek garrantzi handia du, demografikoa lehen mailako erronka baita, eta beharrezkoa baita ikuspegi estrategikoa eta herri ikuspegia izatea.

Erronka demografikorako 2030 Euskal Estrategia bi dokumentutan jaso da: I. Esparru orokorra eta II. Dokumentu operatiboa. Lehenengo dokumentua bost puntutan antolatuta dago: (1) Eusko Jaurlaritzaren jarduerari buruzko memoria, (2) foru aldundien jarduerari buruzko memoria, (3) Nazioarteko esperientzien erreferentziak, (4) Ondorioak, (5) 2030 estrategiarako gakoak, eta (6) Orientabide orokorrak. Eranskin bat gehitu da, Prospekzio Soziologikoen Kabineteak erronka demografikoari buruz egindako azterlanarekin (2022ko maiatzean argitaratua). Lehen dokumentu honek, oro har, dokumentu operatiboan proiektatutako erabakiak oinarritzen diren esparrua deskribatu du.

Bigarren dokumentuak hiru multzotan egituratutako jarduketa-plana jaso du. Lehenengo multzoak lau jarduketa berri aurreikusi ditu, epe laburreko inpaktu-irizpidearekin:

• • jarduera. 200 euroko laguntza hilean seme edo alaba bakoitzeko, hiru urtera arte; bateragarria izango da 4 eta 7 urte bitarteko familia ugarientzako egungo prestazioekin, egungo zerga-kenkariekin eta DSBEaren seme edo alabagatiko laguntzekin. Neurri hori bat dator UNICEFek sustatutako lehenengo 1.000 egunetako programekin.

• • jarduera. Interesik gabeko maileguak eta epe luzera itzultzeko aukera ematen dutenak ekintzailetzarako, prestakuntzarako edo gazteentzako etxebizitzako proiektuetarako.

• • jarduera. Doakotasuna haur-eskolen 0-2 urteko etapan, Haurreskolak Partzuergoa indartuz.

• • jarduera. Ikuspegi demografikoa txertatzea legeak, arauak, estrategiak edo sektore-jarduketako planak edo inbertsio-programak egitean.

Jarduera-planaren bigarren multzoak lau ardatz ditu: (I) gazteak emantzipatzeko neurriak, etxebizitza, enplegua, ekintzailetza eta autonomia lortzen lagunduko dutenak; (ii) familien eraikuntza, kontziliazioa eta seme-alaben hazkuntza bultzatzeko neurriak; (iii) erabateko zahartze osasungarria bultzatuko duten neurriak; eta (iv) migratzaileak erakartzera eta gizarteratzera bideratutako neurriak.

Hirugarren multzoak zeharkako hiru jarduera-ildo zehaztu ditu: (I) Landa-inguruneko zahartzeari eta despopulazioari aurrea hartu eta eremu horri balio berriz emango dioten duten neurriak; (ii) Prospekzioa, dibulgazioa eta komunikazioa; eta (iii) Aurrekontua, jarraipena eta ebaluazioa. Dokumentu operatiboa osatzeko, 2030erako Euskal Estrategiaren aginte-taula integral bat dago erronka demografikorako, eta hiru adierazle mota ditu: egoera, helburuak eta funtsezko faktoreak.

Gaur onartutako estrategiak ikuspegi integrala eta progresiboa proiektatu du, 2030 Agendaren Garapen Jasangarriko Helburuekin bat datorrena, eta etxebizitzaren, enpleguaren, hezkuntzaren, sozio-osasunaren, osasunaren, migrazioaren eta gizarte-prestazioen, laguntzen edo gaitasunen garapenari laguntzearen aldeko politikak dakartza, baita hiri- eta landa-dimentsio bikoitza ere, epe labur eta ertaineko ekimenekin eta lau sektoreen lankidetzarekin: publikoarena enpresarena, hirugarren sektorerena eta familiarena, sare komunitarioekin batera.

Estrategia horren hedapenak, helburuek eta jarduerek kontuan hartu dute belaunaldien ordezkapena zuzenean lotuta dagoela gizarte baten berrikuntzarekin eta haren iraunkortasunarekin. Desoreka demografikoak eragin zuzena du belaunaldien arteko elkartasun-politiketan eta gizarte-zerbitzu eta -politiketan. Era berean, lan-merkatuko eskulana ordezkatzeko gero eta defizit handiagoa eragiten du. Oreka demografikoaren bilaketa estu lotuta dago iraunkortasunaren irizpide gidariarekin, eta trantsizio sozialaren ardatz nagusietako bat da.

Estrategia eta jarduera guztiei genero-ikuspegiaren berri eman zaie. Helburua da baldintzak sortzea pertsonek, hala aukeratzen badute, amatasuna/aitatasuna eta beren bizitza-proiektuaren beste alderdi batzuk aldi berean izan ditzaten eta nahi duten seme-alaba kopurua izan dezaten, nahi dutenean.

Era berean, estrategiaren abiaburua da familia-egiturak, familia-bizitzaren ibilbideak eta familia barruko harremanak murgilduta dauden aldaketa-prozesu sakona onartzea, eta familia-adierazpenen aniztasun horrek gizarte-babes maila bera izatea bilatu nahi du. Azken batean, familia-aniztasuna, tratu-berdintasuna eta pertsonen eta familien diskriminaziorik eza aitortzea eta babestea da helburua.

Estrategia horren lehentasunezko erreferentzia da adinekoen autonomia, bizitza osoa eta partaidetza soziala sustatzea bizi-ziklo osoan zehar, bizi-itxaropen osasungarria handitzea bultzatuz eta politikak, zerbitzuak eta programak adinekoen belaunaldien itxaropen, gaitasun edo interesetara egokituz.

Gazteek beren bizi-proiektua gauzatzeko dituzten zailtasunak gabeziaren adierazle oso garrantzitsuak dira. Erronka demografikoari lotutako gazte-politiketan, estrategia horren ardatz nagusia emantzipazioaren aldeko baldintzak sustatzea da, aukerarik ezak eragindako atzerapenik gabe.

1. 1. eranskina. Estrategia onartzeko zabaldutako prozesua

Eusko Jaurlaritzaren XII. legegintzaldiko Gobernu Programak erronka demografikoa ezarri du herrialdearen hamar helburuen artean. Bere konpromiso espezifikoen artean, 2030erako euskal estrategia bat idaztea eta bultzatzea aurreikusi du arlo horretan, eta horren koordinazioa Lehendakaritzako Trantsizio Sozialaren eta 2030 Agendaren Idazkaritza Nagusian ezarri du.

Helburu programatiko horrekin berarekin bat etorriz, 2020ko urriaren 29an, legez besteko proposamen baten bidez, Eusko Legebiltzarrak Eusko Jaurlaritzari azaldu zion beharrezkoa zela erronka demografikoari buruzko plan bat egitea sailen eta erakundeen artean.

Bi aurreikuspenen arabera, 2021aren hasieratik, Eusko Jaurlaritzak erronka demografikoari buruzko eztabaida-prozesu bat bultzatu zuen; lehen etapan, ekainera arte, sailen artekoa izan zen, eta, bigarren etapan, 2021eko azarora arte, erakundeen arteko proiekzioa izan zuen foru-aldundiekin. Hamaika hilabete horietan sortutako dokumentazioa lan-dokumentu bihurtu zen. Alegia, artean dokumentu horiek osatzeko aukera zegoen.

Horren berri izan zezaten, 2021eko abenduaren 14an, dokumentazio hori foru aldundien eta Eusko Jaurlaritzaren gobernu kontseiluetan aurkeztu zen, Eusko Legebiltzarrera eta EUDELera bidali zen eta jendaurrean jarri zen. Ordutik 2022ko martxoaren 31ra arte, erakundeen, gizarte-eragileen eta herritarren ekarpenak jasotzeko aldi bat ireki zen.

Prozesu horretan Confebask-en, Unicef-en, Save the Children-en eta UEMAren oharrak eta proposamenak jaso ziren, herritarrek IREKIAren bitartez helarazitako beste iradokizun edo kezka batzuez gain. Jasotako ekarpenen artean, nabarmentzekoa da martxoaren 10ean EUDELen Batzorde Betearazleak erabaki zuela Erronka Demografikorako 2030 Euskal Estrategiaren oinarrien proposamena dokumentua baliozkotzat jotzea, demografia berreskuratzeko bideari ekiteko abiapuntu gisa.

Prozesu horren esparru kronologikoan, Eusko Legebiltzarrak osoko bilkura monografiko bat deitu zuen 2022ko maiatzaren 18an, hamarkada batez indarrean egongo den Estrategia Demografikoaren norabidea, lehentasunak eta ekimen nagusiak eztabaidatu, partekatu eta legebiltzar-taldeen artean zehazteko.

Eusko Jaurlaritzak iragarri zuen bere asmoa zela Legebiltzarreko eztabaida horretatik sortutako ebazpenak estrategian txertatzea. Azkenik, 74 ebazpen onartu ziren, eta horietako asko oposizioko taldeek ere aurkeztu edo babestu zituzten.

74 ebazpen horiek heterogeneoak dira edukiari dagokionez. Batzuek printzipio, helburu edo irizpide orokorragoei erantzuten diete; eta beste batzuek, neurri eta proposamen zehatzagoei eta espezifikoagoei. Nolanahi ere, horiek guztiak bat datoz 2030 Euskal Estrategian erronka demografikorako ezarritako jarduera-esparruarekin, eta guztiak sartu dira azken dokumentu honetan.

Prozesu honen hasieran ezarritako kronograman aurreikusi zen, ekarpenak kontuan hartu eta txertatu ondoren, erronka demografikorako 2030 Euskal Estrategiak 2022ko ekainean izan beharko lukeela behin betiko onespena. Aurreikuspen hori betez, Gobernu Kontseiluak berretsi egin du estrategia-proposamena 2022ko ekainaren 21ean.

Ondoriozta daiteke estrategia horrek abian jarri aurretik bete beharreko helburuetako bat bete duela. Hori lantzen parte hartzeko aukera izan dute sailek, erakundeek eta gizarteak berak. Guztiontzat, guztion onerako, komenigarria eta interesgarria da gai honetan adostasun handietan oinarrituta jardun ahal izatea. Sinergia handia behar da erronka horri aurre egiteko. Euskadiren hurrengo hamarkadetako proiekzioa dago jokoan.

2. 2. Eranskina. Erreferentziako datuak

Nazioarteko erakundeek gonbita egiten dute demografiaren gainbeherari eta biztanleriaren zahartzeari lehentasun handiena emateko. Balantze onenak eskaintzen dituzten herrialdeen bereizgarriak hauxek dira: gazteen bizitza independenteko proiektuak sustatzera baliabide gehiago bideratzea, familiei seme edo alaba bakoitzeko laguntza ekonomikoak ematea, kontziliazio-neurriak sustatzea eta migrazioaren iritsiera eta gizarteratzea eta laneratzea bultzatzea.

Euskadin azken urteotan garatutako jarduerak diagnostiko egokietan oinarritzen dira, eta erronka horri erantzun integrala emateko jardun behar den eremu guztiak hartzen dituzte. Hala ere, biztanleriaren zahartze-joerak bere horretan jarraitzen du, eta emantzipatzeko batez besteko adinean ez da aurrerapenik ikusten. Jaiotza-tasen beheranzko joerak ere ez du atzera egiten. Europar Batasunean balantze demografiko okerrena duten herrialdeen artean kokatzen gaituzte datuek.

Covid eragina demografian faktore garrantzitsua da Europako ingurune osoan. Euskadin, EUSTATen arabera, 2020ko hirugarren hiruhilekoan jaiotzen kopurua % 5,9 jaitsi zen aurreko urteko aldi beraren aldean. Ukrainaren inbasioak eragindako ziurgabetasun sozioekonomikoaren eraginak susperraldi demografikoaren perspektibarako oztopoak areagotzen ditu.

Eusko Jaurlaritzako Prospekzio Soziologikoen Kabineteak 2022ko maiatzaren 16an argitaratu zuen erronka demografikoari buruzko azterlan bat. Emaitzek berretsi egin zituzten aurreko inkestetan antzemandako joerak. Hona hemen azterlanaren ondorioetako batzuk:

• • Euskaldunek uste dute emantzipatzeko batez besteko adin egokiena 25 urtekoa dela. Hala ere, Euskadiko gazteen batez besteko emantzipazio-adina 30,2 urtekoa da.

• • % 52k dio izan nahiko lituzkeen edo nahiko lituzkeen baino seme-alaba gutxiago izan dituela. Inkestatutako pertsonen batez bestekoak 2,2an kokatzen du seme-alaben kopuru ideala. Euskadiko jaiotza-tasa 1,28 seme-alabakoa da emakume bakoitzeko.

• • Lehen seme-alaba izateko adin egokienari dagokionez, jasotako erantzun guztien batez bestekoak erreferentzia hori 28 urteetan kokatzen du. Hala ere, Euskadiko emakumeek lehen semea edo alaba izateko batez besteko adina 32,6 da.

• • Herritarrek azaldu dituzten irtenbideek bi norabide nagusi dituzte. Lehenik, enplegua (enplegua sortzea, % 23; eta kalitatezko enplegua, % 14); eta, bigarrenik, familiak eraikitzeko laguntza (laguntza ekonomikoak, % 17; eta jaiotza-tasaren sustapena, % 12).

• • Biztanleriaren bi herenek (% 65) uste dute etorkinen etorrera ere izan daitekeela biztanleriaren zahartzearen arazoaren konponbidearen parte. Herritarren antzeko proportzio batek (% 64) uste du etorkizunean eskulan faltari aurre egiteko neurririk eraginkorrena seme-alaba gehiago izatea dela.

Eusko Legebiltzarrak 2022ko maiatzaren 18ko eztabaida monografikoan azpimarratu zuen bezala, eragile instituzional eta sozial guztiei dagokie agenda politiko eta instituzionalaren erdigunean gai demografikoa kokatzea eta gizartearekin bere garrantzi estrategikoa partekatzea. Hau herri estrategia bat da.