Gaur goizean aurkeztu da Lehendakaritzan Euskadiko 2030 Agendaren jarraipen- eta ebaluazio-adierazleen sistema berria. Adierazleen tresnari esker, Garapen Jasangarrirako 17 helburuen eta Nazio Batuen Garapen Jasangarrirako 2030 Agendaren 169 jomugen betetze-maila kuantifikatu eta ebaluatu daiteke.
Azterketa-sistema berri honek 53 adierazle ditu, eta Eustaten webgunean dago eskuragarri. Horri esker, Eusko Jaurlaritzaren, foru-aldundien eta udalen politika publikoen baterako jarraipena eta ebaluazioa egin ahal izango da. Horrela, lortutako informazioa udal-mailaraino zabal daiteke, eta herrialdearen ikuspegia eskainiko du Garapen Jasangarriko Helburuak bat etortzeari eta betetzeari dagokionez.
Gaur aurkeztutako adierazleen panelean, lehen aldiz, Euskadiko 251 udalerrietako eta bertako 20 estatistika-eskualdeetako datuak sartu dira. Horrela, EAEko udalerri bakoitzerako 53 estatistika-adierazle bereiz daitezke. Adierazle horiek Nazio Batuen 20 jomugari buruzko informazioa ematen dute, Garapen Jasangarrirako 12 helbururi lotuta. Eustaten Euskal AEko Garapen Jasangarrirako 2030 Agendaren adierazleak hedatzeko plataforman daude eskuragarri.
Ekimena Josu Iradi Eustateko zuzendari nagusiak eta Jonan Fernández Trantsizio Sozialaren eta 2030 Agendaren idazkari nagusiak aurkeztu dute, Euskadi Agenda 2030 Foroko Gobernantza Lantaldeak eta Batzorde Iraunkorrak gaur elkarrekin egindako bileraren barruan. Jonan Fernandezek azaldu duenez, “adierazleen panelaren konfigurazio bateratu eta instituzional hori tresna aitzindari eta berritzailea da nazioartean, 2030 Agendarekiko konpromisoa gauzatzeari dagokionez”.
Adierazleen sistema, 2030 Agendaren proiektu nagusia Euskadin
2030 Agendaren Lehentasunen Euskal Programak, 2021eko ekainean onartuak, lau lehentasun ezarri zituen: I: Dibulgazio soziala eta herritarren inplikazioa; II. Elkarlaneko koordinazioa eta gobernantza; III. Lerrokatzea, garapena eta ebaluazioa eta IV. Konpromiso traktoreak eta proiektu enblematikoak.
Hirugarren lehentasunari dagokionez, Fernandezek azpimarratu du “Garapen Jasangarrirako Helburuen jarraipen- eta ebaluazio-adierazleen sistema lerrokatzea eta optimizatzea Eusko Jaurlaritzaren legegintzaldiko planaren proiektu nagusia dela. Proiektu hori Euskadi Agenda 2030 Foroaren Gobernantza Taldean partekatu eta onartu da”.
Foro hori 2021eko azaroan eratu zen, eta Agenda 2030en lankidetzazko gobernantzarako organoa da. Bertan parte hartzen dute Eusko Jaurlaritzako sailek, hiru foru-aldundiek, EUDELek eta hiriburuetako udalek, bai eta unibertsitateek eta lankidetza publiko-pribatuaren eta gizarte zibil antolatuaren ordezkari diren erakundeek ere.
Foro honek bost talde tematikoren bidez garatzen du bere jarduera. Horietako bat gobernantza-lantaldea da, eta bertan hiru erakunde-mailek parte hartzen dute: Jaurlaritzak, aldundiek eta udalek. Eusko Jaurlaritzak, esparru horretan, Garapen Jasangarrirako Helburuen jarraipen-sistema eta adierazleak egokitzeko eta optimizatzeko proposamena aurkeztu zuen, eta Gobernantzako Lantaldeak beretzat hartu zuen.
Une horretatik aurrera, talde tematiko bat eratu zen adierazleak erakundeen artean lerrokatzeko. Eustatek eta Trantsizio Sozialaren eta 2030 Agendaren Idazkaritza Nagusiak koordinatuta, hiru foru-aldundiek, hiriburuetako udalek, EUDELek eta Udalsareak, udalerri jasangarrien euskal sareak, parte hartu dute. 2022an zehar, Nazio Batuen 2030 Agendarako adierazleak oinarritzat hartzen dituen adierazle-sistema baten diseinu teknikoa egin da.
Nazioarteko proiekzioa duen lokalizazioko erakunde arteko ahalegina
Trantsizio Sozialaren eta 2030 Agendaren idazkari nagusiak azpimarratu duenez, “panel horren erabilera eta proiekzioa kontuan hartuta, Europa eta mundu mailako beste eskualde- eta udal-errealitate batzuekin konparazioak egin ahal izango dira, nazioartean elkarrekiko ikaskuntza-prozesuetan sakonduz. Horrela, euskal erakundeek Nazio Batuen berariazko gomendioetako bati erantzuten diote, GJHen jarraipen- eta ebaluazio-metodologiei dagokienez. Hori izango da, nabarmendu duenez, Euskadik Nazio Batuen Local 2030 Idazkaritzari egingo dion beste ekarpenetako bat, 2030erako Agenda lokalizatzeko”.
Estatistika-adierazleen multzo hori garatzeko konpromisoak bere horretan jarraituko du. Hau ez da helmuga bat, tarteko helmuga bat baizik. Eustatek eta Trantsizio Sozialerako eta Agenda 2030erako Idazkaritza Nagusiak osatzen duten gaikako taldeak lanean jarraituko du, gainerako erakundeekin batera. Helburua da, batetik, Euskadiko hiru erakunde-mailek partekatzen dituzten estatistika-adierazleen desagregazioen kopurua handitzen jarraitzea, eta, bestetik, orain arte bete ez diren jomugen berri emango duten adierazle berriak sartzea.
Adierazleen auziak –esan du Fernandezek– gai teknikoaren edo konplexutasun handiaren itxura du. Hala ere, ematen duena baino askoz errazagoa eta, batez ere, askoz garrantzitsuagoa da. Neurtzen ez dena, ez du hobetzen ezta eraldatzen. 2030 Agenda eta GJHak elkartasunean eta iraunkortasunean oinarritutako eraldaketa-agenda bat dira. Esparru horretan, helburu eta jomuga zehatzak finkatu nahi dira, eta helburu eta xede horiek lortzeko bidean jarri.
Eusko Jaurlaritzan 2030 Agenda koordinatzeko arduradunak esan du “adierazleak termometroak direla non goazen ondo, non hobetu behar dugun eta non azeleratu behar dugun baloratzeko. Hori da, besterik gabe, bere erabilgarritasuna eta helburua. Adierazle-sistema ona izatea da eraldaketa zehatz eta errealeko borondatearen eta konpromisoaren islarik onena. 2030 Agenda beharra eta aukera da. Euskadiren konpromisoa”.
Panel berriak eskaintzen duen informazioari buruzko adibide batzuk
Eustateko zuzendari nagusia Joseba Mirena Iradi arduratu da tresna berri honen edukia deskribatzeaz. Horrela, adierazle-sistema horren erabilgarritasunari eta aplikazioari buruzko adibide zehatz batzuk aurkeztu ditu.
Langabezia-tasa adierazlearen kasuan 8. Helburuarekin (Hazkunde ekonomiko iraunkorra, inklusiboa eta iraunkorra, enplegu osoa eta produktiboa eta guztiontzako lan duina sustatzea), adierazlea udalerriaren eta sexuaren arabera bereizteak fenomenoa hainbat ikuspegitatik ikustea ahalbidetzen du, ez soilik aldi baterakotik.
Eustateko zuzendari nagusiak nabarmendu du, adibidez, EAEko 235 udalerritan langabezia-tasak behera egin duela 2015 – 2030 Agendaren erreferentzia-urtea – eta 2021 artean.
Udalerrien erdietan baino gehixeagotan (140), langabezia-tasa Euskadiko batez bestekoaren azpitik dago (% 9,9) 2021ean. Gainerako 111 udalerrietan, berriz, tasa gainetik dago. 9 udalerritan, 7 gipuzkoar eta 2 bizkaitar, enplegu osoaren helburua ia beteta dago, % 4tik beherako langabezia-tasak baitituzte: Aduna, Garai, Orexa, Orendain, Zerain, Izurtza, Abaltzisketa, Gaintza eta Errezil, guztiak 600 biztanletik beherakoak. Gainera, erreferentziatzat hartutako urteari dagokionez (2015), 235 udalerritan langabezia-tasak behera egin du, eta Berantevilla nabarmendu da, 14 ehuneko-puntuko jaitsierarekin.
Udalerri eta eskualde mailan bereizitako beste adierazleetako bat batez besteko errenta pertsonal erabilgarria da, 1. helburuari lotua, pobreziari amaiera eman nahi diona, bere forma guztietan eta mundu osoan. Iradik nabarmendu duenez, “2015. urtearekin alderatuta, batez besteko errenta pertsonal erabilgarria 251 udalerrietatik 240 hazi da, eta horietatik 127 Euskadi osoko batez bestekoaren gainetik (% 11,2). Izurtza nabarmentzen da, bost urtetan errenta pertsonal erabilgarria bikoiztu baino gehiago egin baita”.
15. helburuari lotuta (Lurreko ekosistemen erabilera iraunkorra babestea, berrezartzea eta sustatzea, basoak modu iraunkorrean kudeatzea, desertifikazioaren aurka borrokatzea, lurren degradazioa gelditzea eta inbertitzea eta biodibertsitatearen galera geldiaraztea), Baso-azalera azalera osoaren proportzioaren adierazlea ageri da. Adierazle hori % 54,8koa da 2021ean, Espainiako datua baino askoz ere handiagoa (2018an % 36,5ekoa izan zen), bai eta autonomia-erkidego guzti-guztietakoa ere.
Lurralde historikoen arabera, Gipuzkoa da baso-azaleraren proportzio handiena duen lurraldea, % 61,6ra iristen baita. Bizkaian % 59,6 eta Araban % 46,8. Udalerri bakoitzeko, 251 udalerrietatik 145 batez bestekoaren gainetik daude eta 106 azpitik.
Helmugarako aurrerapausoari dagokionez, basoen mantentzean eta kontserbazioan zentratua, 25 udalerritan baso-azalerak gora egin du 2016 eta 2021 artean, azalera osoaren gaineko ehuneko puntu bat baino gehiagoko hazkundearekin, nahiz eta 64 udalerritan ere puntu bat baino gehiagoko atzerakadak izan diren. Eskualdeka, egoera orekatua da: erdietan aurrerapausoak edo mantentzeak izan dira eta beste erdietan atzerakadak.
Eustateko zuzendari nagusiak gaineratu duenez, “adierazle bakoitzetik abiatuta pantaila batera sartzen da, eta bertan bere informazio osoa, zenbakizkoa eta grafikoa agertzen da, metadatuekin batera. Hori guztia NBEren adierazlearen eta hura lotuta dagoen helmugaren barruan. Gainera, xede berari lotutako gainerako adierazleetara jo daiteke, eta hori guztia NBEko adierazleen esparruaren itxura eta konfigurazio grafikoarekin”.
Informazio gehigarria
Josu Iradik gaineratu duenez, “gaur aurkeztu diren 53 adierazleez gain, Eustaten plataformak 280 adierazle estatistiko ditu. Adierazle horien arabera, NBEko 112 adierazle global daude eta 2030 Agendako 85 jomuga. Aipatzekoa da Agendaren 17 helburuei buruzko informazioa, gutxienez adierazle bat edo batzuk, hilabetez hilabete hazten jarraitzen duen prozesu dinamiko batean”.
Adierazle horiek guztiak eskuragarri daude EAEko Garapen Jasangarrirako 2030 Agendaren adierazleak hedatzeko plataforman, Eustaten webgunetik. Plataforma horretan, gainera, parrilla formatuan aurkezten dira jomugei eta helburuei lotutako 280 adierazleak, joerari buruzko seinale batekin, bai eta eskuragarri dagoen azken datuarekin eta erreferentzia-urtearekin ere. Udal-mailan informazioa duten 53 adierazleek hori adierazten duen ikono bat dute.
