Osasunaren Mundu Erakundeak (OME) duela gutxi argitaratu du gida bat, tresna eta orientabide batzuk ematen dituena talde kalteberen premietara hurbiltzen diren eta beren esku-hartzeetan ekitatea sustatzen duten politika inklusiboak formulatzeko.
COVID-19aren pandemiaren azken bizipenak ondorio garrantzitsuak izan ditu gaur egungo gizarteen osasunean, ongizatean eta gizarte aurrerapenean. Europar Batasuneko herrialdeetan, pandemiaren ondorioz, murriztu egin da zerbitzu mediko eta sozialetarako sarbidea, eta, ondorioz, areagotu egin dira gizarteko taldeen arteko osasun-arloko gizarte desberdintasunak, eta eragin handiagoa izan dute kolektibo kalteberetan, zaurgarritasun- eta/edo bazterketa-egoera larriagotu egin baita.
Era berean, berriki egindako azterlanetan bat datoz honako hau adieraztean: baztertutako kolektiboen «premia generikoetara» soilik bideratutako programak edo politikak ez dira nahikoa, argi eta garbi, genero-desberdintasunari eta osasun-arloko desberdintasunari eta kalteberatasunari erantzuteko. Dokumentuaren egileek adierazten duten bezala, kalteberatasun-egoerak tratatzeko beharrezkoa da ikuspegi inklusiboago eta parte-hartzaileago bat, gizartean ordezkaritza txikia duten kolektiboetara hurbilduko dena, «inor atzean ez uzteko». Egileen hitzetan, «kalteberatasunari heltzeko ikuspegi berritzaileak behar dira, baita genero-ekitatea, giza eskubideak eta jasangarritasunerako eta garapenerako 2030 Agendaren konpromisoa betetzen dituzten osasun-politiken formulazioa eta ezarpena ere.
Ildo horretan, gidak ebidentziatik ebidentziak egitearen aldeko apustua egiten du, hau da, talde kalteberengana eta gizarteko kolektibo marjinatuetara hurbiltzea proposatzen du, haien berezitasunekiko eta premiekiko sentikorrak diren parte-hartze prozesuen eta politiken bidez, horiei erantzungo dieten proposamen egokituak egin ahal izateko.
Ikuspegi horretatik, gida asmo eraldatzailearekin aurkezten da, eta politika inklusiboak formulatzeko tresna eta orientabideen sorta bat eskaintzen du, bost itemetan laburbil daitezkeenak.
- Kalteberatasunari heltzeko printzipio gidarien multzo bat definitzea. Kolektibo kalteberei zuzendutako jarduketak gidatu behar dituzten printzipioak dira. 8 hauek dira:
- giza eskubideetan oinarritutako ikuspegia txertatzea politiken ziklo osoan;
- programa eta esku-hartze publikoen genero-ikuspegia ebaluatzea,
- gizartean ordezkaritza txikia duten taldeak ikusaraztea eta haien beharrak ikusaraztea,
- gizarteratzea sustatzen duten prozesu politikoak ezartzea,
- krisiei aurre egiteko gaitasun handiagoa emango duten prebentzio-neurriak sartzea,
- kalteberatasunari zeharkako ikuspegi batetik aurre egitea, sektore arteko helburuak definituz,
- komunitatea deliberazioan eta erabakiak hartzean inplikatuko duten prozesu parte-hartzaileak diseinatzea eta garatzea,
- gizarte zibilarekiko komunikazioa hobetzea.
- Osasun-kalteberatasuna murriztea, parte hartzeko politikak formulatuz. Kontrako gizarte egoerakk metatzeak osasunaren kalteberatasuna eragiten du, eta egoera horiek murrizteko funtsezkoa da politika publikoak talde sozial guztien premiak kontuan hartuta definitzea. Oinarri horretatik abiatuta, gutxiengoen edo zaurgarritasun-egoeran dauden taldeen parte-hartzea sustatzean oinarritutako ekintzarako esparru bat definitzea planteatzen du gidak. Egileen arabera, Osasunean zaurgarritasuna murrizteko ekintza da gizarte-talde guztiek beren osasunean eragina duten erabaki eta ekintza guztietan eragina izatea.
Parte-hartze hori eremu politiko guztietan eta partaidetza-maila guztietan gertatu behar da, arazo bat formulatzetik hasi eta deliberazio-prozesutik hasi eta erabakiak hartzeraino.Parte-hartze hori eremu politiko guztietan eta partaidetza-maila guztietan gertatu behar da, arazo bat formulatzetik hasi eta deliberazio-prozesutik hasi eta erabakiak hartzeraino.
Prozesua errazteko, esku hartzen duten eragileen parte-hartzea hiru mailatan definitzen du gidak: lehen mailan, osasun-zerbitzuen erabiltzaileak sartzen dira; bigarren mailan, prestazio-maila (lehen mailako arretako eta ospitaleko arretako profesionalak); eta, azkenik, maila makroan, osasun-sistema eta agintari politikoak biltzen dira. Era berean, politika publikoen diseinuan ikuspegi parte-hartzailea ezartzeko urrats batzuk eta kontuak emateko ebaluazio-esparru bat aipatzen ditu, garatutako prozesuen komunikazioaren garrantzia azpimarratuz.
- Parte-hartzea espazio digitalen bidez. Egileek agerian uzten dute Internetek eremu publikoan ordezkaritza txikia duten pertsonek edo taldeek parte hartzeko aukera ematen duela. Ildo horretan, esperientzia eta bizipen pertsonalak partekatzeko espazio digitalek duten aukera nabarmentzen dute, eta parte hartzeko funtsezko hiru espazio mota bereizten dituzte: injustizia sozialeko bizi-esperientzia partekatu batetik abiatuta elkartzen diren pertsonek sortuak, erakunde profesionalek sortuak edo elkarrekin sortuak eta ikerketa-taldeek sortuak.
Azkenik, bitarteko horren bidez parte-hartzea sustatzeko funtsezko zenbait ekintza azaltzen dira. Ekintza horien artean, honako hauek nabarmentzen dira: Interneterako sarbidean desberdintasunak murriztuko dituzten ekimenak bultzatzea; parte hartzeko gune digitalak sortzen laguntzea, finantzaketa-bideak erraztuz; parte-hartze digitala antolatuko duten oinarrizko arauak edo printzipioak ezartzea (eztabaidak irekitzea, lankidetza-moduak, eta abar), bereziki kalteberatasun-egoerak partekatzen dituzten erabiltzaileek sortutako espazioetan; besteak beste.
- Kalteberatasun-esperientziak eta egoerak biltzea, ekintzarako motor gisa. Gizarte bidegabekeria egoerei aurre egin zieten pertsonek bizitako istorioen eta esperientzien bilduma da, eta azpimarratu da garrantzitsua dela esperientzia-ezagutza hori meso eta makro mailetara (arduradun politikoak eta kudeatzaileak) iristea, errealitatea hobeto ulertzeko eta bidezko jarduera publiko eraginkorrak garatzeko.
- Ikuspegi parte-hartzailea garatzeko eta ebaluatzeko tresna bat eraikitzea. Azkenik, gidak tresna bat aurkezten du, egiaztapen-zerrenda baten bidez (check list), gizarte eta osasun-politiken formulazioan ikuspegi parte-hartzailea txertatzea errazten duena. Politika publiko bat eraikitzeko prozesuaren fase bakoitzean kontuan hartzeko pentsatutako tresna integrala da. Tresnak 5 inprimaki ditu, gidan adierazitako etapa bakoitzerako bana, hau da, ebidentzia sortzea, ekintzarako arazoak eta lehentasunak definitzea, politika publikoak diseinatzea eta ezartzea, jarraipena eta ebaluazioa egitea, komunikazioa eta informazioaren koprodukzioa.
Gai honi buruz argibide gehiago behar izanez gero, ondorengo estekaren bidez txosten osoa kontsultatu dezakezu: How to equity proof your policies and interventions A resource guide for planners and policy makers to leave no-one behind (Organización Mundial de la Salud,2023)
