Eusko Jaurlaritzak antolatuta, 70 pertsona baino gehiago izan ziren atzo UPV/EHUren Bizkaia Aretoan, Bilbon, Zientziak, Teknologiak eta Berrikuntzak Nazio Batuen Garapen Jasangarrirako Helburuei (GJH) egiten dieten ekarpenari buruzko jardunaldian.
Cristina Uriartek, Eusko Jaurlaritzako Zientzia, Teknologia eta Berrikuntzarako komisionatuak, ekitaldiaren sarrera egin du, azalduz Euskadi 2030 Zientzia, Teknologia eta Berrikuntza Plana (ZTBP 2030) Giza Garapen Jasangarrira bideratutako eta Nazio Batuen 2030 Agendarekin eta Garapen Jasangarriko Helburuekin (GJH) konprometitutako herrialde estrategia baten esparruan garatzen dela.
Lehen aldiz zehazten da, Zientzia eta Teknologiako euskal plan batean, ikerketak eta berrikuntzak zazpi GJHrekin lotura estua duten gizartearen bost erronka konpontzen lagundu behar dutela:
- Energia eta klima-aldaketa: 7, 13 eta 11 GJHak
- Osasuna: 3. GJH
- Enplegua: 8. GJH
- Eraldaketa digitala: 9. GJH
- Genero berdintasuna: 5. GJH
RIS3 arloetako I+G inbertsioen jarraipenaren emaitza gisa, Euskadin GJHei lotutako gizartearen erronka nagusiekin lotutako gaietan zenbat inbertitzen den kalkula daiteke. Hala izanez, 2022an, inbertsioen % 44,5 enplegu eta eraldaketa digitalera bideratu zen, % 17 energia eta klima-aldaketara eta % 12 osasunera. 2019arekin alderatuta (pandemiaren aurreko urtea), hazkunderik handienak osasunarekin eta trantsizio sozialarekin lotutako I+Gn izan dira (+%29,6), eta ondoren trantsizio energetiko-klimatikoa (+%25,7) eta trantsizio teknologiko-digitala (+%17,7). Genero-berdintasunaren erronkari dagokionez, 2022an ikertzaileen % 36,3 emakumeak ziren, Europako % 33,7ko batez bestekoaren gainetik.
Amaitzeko, azpimarratu du zientziak eta teknologiak gure mundua, ingurumena eta gizartea eta gure ekintzek planetan duten eragina hobeto ezagutzen eta ulertzen laguntzen digutela. Eta, berrikuntzaren bidez, gizarte gisa aurrean ditugun erronka global handiei irtenbidea aurkitzen ere lagun diezagukete.
Euskadi digitala, jasangarria eta inklusiboa sustatzeko oinarri etikoak dituen Zientzia, Teknologia eta Berrikuntza Sistema baten aldeko apustua egiten dugu.
Jonan Fernández Trantsizio Sozialaren eta 2030 agendaren idazkari nagusiak, hasteko, gogorarazi du Eusko Jaurlaritza izan zela Nazio Batuei 2030 Agendaren Jarraipenari buruzko Borondatezko Txostena aurkeztu zion lehen gobernua. Datorren martxoan zazpigarren txostena aurkeztuko da, eta, aurrekoek bezala, Zientziak, Teknologiak eta Berrikuntzak Euskadin GJHen garapenari egiten dioten ekarpenari buruzko atal espezifiko bat izango du.
Gogorarazi du, halaber, Euskadik Bilbon duela Nazio Batuen 2030 Tokiko Koalizioaren munduko egoitza. Mundu osoko tokiko eta eskualdeko erakundeetatik Agenda 2030 bultzatzea helburu duen erakunde globala.
Jarraian, 2030 Agenda bi hitzetan laburbildu daitekeela adierazi du: elkartasuna (gizatiarra) eta jasangarritasuna (soziala, ingurumenekoa eta ekonomikoa). Zientziaren, teknologiaren eta berrikuntzaren etikaz ari gara. Horrela, hipotesi hau planteatu du: Zientziak, Teknologiak eta Berrikuntzak elkartasuna eta jasangarritasuna lortzen laguntzen duten guztiak GJHei egindako ekarpen baliotsua da.
Zientziarekin, teknologiarekin eta berrikuntzarekin lotutako prozesu guztien oinarriei eta ondorioei buruz hausnartu behar da, erreferentziazko esparru unibertsal fidagarri batean, hala nola 2030 Agendaren helburuak eta jomugen adierazleak diren bezala.
Amaitzeko, oinarri etikoak dituen zientzia-, teknologia- eta berrikuntza-sistema baten aldeko apustua egin du, pertsona, haren autonomia eta giza duintasuna hausnarketaren eta ekintzaren erdigunean izango dituen Euskadi digital, iraunkor eta inklusiboa sustatzeko.
Norabideak eta aldaketa sistemikoa, esperimentazioa, politiken konbinazio globala, maila anitzeko gobernantza eta ikaskuntza politikoa funtsezkoak dira eskualdeko berrikuntza-estrategia eraldatzaileetarantz aurrera egiteko.
Europako Batzordearen Joint Research Centre-ko Michal Miedzinskik Espezializazio Adimenduneko Estrategien esparru globala (S3 ingelesez) eta GJHei egiten dien ekarpena aurkeztu ditu, berrikuntza gure gizartean aldaketa sistemikoak lortzera bideratutako palanka gisa hartuta. Europar Batasunaren lehentasun politikoak gero eta gehiago lerrokatzen ari dira Nazio Batuen Garapen Jasangarrirako Helburuekin.
Halaber, ikerketa- eta berrikuntza-politikak beren aplikazio-eremua zabaltzen ari dira, aldaketa eraldatzaileari laguntzen dioten erronketara bideratutako ikuspegietarantz eboluzionatuz.
Espezializazio Adimenduneko Estrategiak GJHekin lerrokatzeko JRCk garatutako metodologia bat aurkeztu du. Metodologia horretan, prestakuntza-, diagnostiko-, monitorizazio- eta ebaluazio-tresnak sartzen dira, bai eta ibilbide-orriak egiten laguntzeko tresnak ere. Hori guztia Euskadik parte hartu duen PRI (Partnerships for Regional Innovation) proiektuaren barruan.
Amaitzeko, eskualdeko berrikuntza-estrategia eraldatzaileetarantz aurrera egiteko gako nagusiak aipatu ditu: norabidea eta aldaketa sistemikoa, esperimentazioa, politiken konbinazio globala (policy-mix), maila anitzeko gobernantza eta ikaskuntza politikoa.
ZTBP 2030ek gizarte-erronka guztiei laguntzen die, baina bereziki energiari eta klima-aldaketari egiten dion ekarpena nabarmentzen da.
Orkestra Lehiakortasunerako Euskal Institutuko Edurne Magrok 2030erako ZTBPk GJHei egiten dien ekarpenari buruzko ikerketa-proiektu baten aurretiazko emaitzak aurkeztu ditu. Proiektu horren helburu nagusia Zientziak, Teknologiak eta Berrikuntzak GJHei egiten dien ekarpena neurtzeko metodologia bat garatzea izan da.
Garatutako metodologiak neurketa lehenestearen aldeko apustua egin du, nazioartean estandarizatutako I+G+b adierazleak GJHekin lotuz. Lehen hurbilketa hori osatzeko, daturik ez dagoen kasuetan, 2030erako ZTBPren espezializazio adimenduneko arloak berariazko GJHekin lotu dira.
Azterlanaren ondorio garrantzitsuenen artean dago, oro har, 2030erako ZTBPren ekarpena eta bilakaera positiboa dela I+G+b-ren aurrerapenean, bai baliabideei dagokienez, bai emaitzei dagokienez, eta landu beharreko zenbait hobekuntza-arlo ere aipatu dira.
Gizarte-erronka partikularrei dagokienez, ekarpen positiboa ikusten da eremu guztietan, baina bereziki nabarmentzekoa da 2030erako ZTBPk energiaren eta klima-aldaketaren gizarte-erronkari egiten dion ekarpena, adierazle garrantzitsuenetan indarrak biltzen baititu oro har.
Aurrerapen teknologikoak erabili behar ditugu ongizate komuna eta gure planetarekin garapen jasangarri eta adeitsua lortzeko.
Jardunaldiari amaiera emateko, Zientziak, Teknologiak eta Berrikuntzak GJHei egiten dien ekarpenari buruzko eztabaida egin da. Itziar Epalza Euskadiko Parke Teknologikoetako Zuzendari Nagusiak moderatu du, eta zientzia-, teknologia- eta enpresa-arloetako hiru pertsonak parte hartu dute:
- Rogelio Pozo, AZTIko zuzendari nagusia. GJHen esparrua bere estrategia eta plangintza operatiboa ardazteko erabiltzen duen zentro teknologikoa. Horrela, GJHak funtsezko ardatzak dira erakundearen jarduera garatzeko.
- Mª José Sanz, BC3, Basque Climate Centre-ko zuzendari zientifikoa. Bikaintasuneko ikerketa-zentro bat, klima-aldaketaren eraginak eta inpaktuak aztertzen dituena, diziplina anitzeko ezagutza sortuz, garapen iraunkorrerako erabakiak hartzeko nazioarteko prozesuak errazteko eta sustatzeko. Ezagutza arazo globalekin konektatzea, tokiko ezarpenarekin.
- Elías Unzueta, Petronorreko Ingeniaritzako gerente seniorra. Jasangarritasun Plan Globala duen enpresa bat, 2050ean zero emisio garbi lortzeko eta bidezko trantsizio energetiko baten buru izaten jarraitzeko konpromisoa hartzen duena. 2030 Agenda eta Garapen Jasangarrirako 17 Helburuak ere babesten ditu.
Eztabaidan aipatu da, besteak beste, erakunde bakoitzak bere eragina murrizteko jardun dezakeela eta jardun behar duela, ez bakarrik bere prozesuetan, baita pertsonengan, ingurunean eta komunitateetan ere. 2030 Agendak eta GJHek ekarpen horiek guztiak integratzen eta jardueren arteko harremanak ulertzen laguntzen digun esparru holistikoa eskaintzen digute.
Iraunkortasunean oinarritutako eraldaketa sistemikoak eta trantsizioak bilatzen baditugu, GJHetan zentratu behar dugu, oro har, eta ez gutxi batzuetan bakarrik. Beharrezkoa da, halaber, erabaki onenak hartzea ahalbidetuko diguten tresnarik onenak eta informaziorik onena izatea. Halaber, lankidetza publiko-pribatuak aukera ematen digu proiektuak batu eta eskalatzeko, gure inpaktua biderkatuz.
Trantsizioko lokalak definitu behar dira, baina ikuspegi orokor batekin, GJHak erabiliz esparru metodologiko komun eta integratzaile bat izateko, proiektatzea eta etorkizuna bistaratzea ahalbidetuko digun esparru bat. Etorkizunean gure gizartearentzat zer ongizate-estatu nahi dugun hausnartu behar dugu, helburu finalista horretara bideratuta planifikatzeko eta eraikitzeko.
Zientzia, teknologia eta berrikuntzaren aldeko apustua egin behar dugu, eraldaketarako palanka gisa, gizarte gisa aurre egin behar diegun erronka handiek aurkezten dizkiguten aukerak hobeto aprobetxatzen laguntzeko. Aurrerapen teknologikoak ongizate komunaren eta gure planetarekiko garapen iraunkor eta atseginaren euskarri gisa erabiltzean datza.
Amaitzeko, maila anitzeko gobernantza koherenteagoa izateko beharrari heldu zaio, ahalegina eta banakako zein taldeko konpromisoak aitortu eta islatuko dituena, eta eraldaketa-prozesuen sustatzaile gisa jardun ahal izango duena. Prozesu kolektibo horretan gizartearen parte-hartzea behar dugu, baina baita Zientzia, Teknologia eta Berrikuntzaren Euskal Sistema osatzen dugun erakunde eta entitate guztiena ere.
